نگاهی به فیلمسازان بخش اول و دوم جشنواره ها به مناسبت اکران فیلم اول امیر ثقف

این روزها یکی از فیلم هایی که می شود دیدنش را به سینمادوستان توصیه کرد، «مرگ کسب و کار من است» ساخته کارگردان جوان امیرثقفی است که که البته فروش آن نسبت به «سعادت آباد» مازیار میری و «یه حبه قند» رضا میرکریمی چندان چشمگیر نبوده و با در اختیار داشتن ۷ سینما چیزی حدود ۳/ ۶ میلیون تومان فروخته است. به دلیل فضای خاص فیلم انتظار فروش چشمگیری هم از آن نمی رفت. بخصوص که فیلم به جز پژمان بازغی ستاره مردم پسندی هم به مفهوم عام ندارد. اما این فیلمی است که نشان می دهد کارگردان جوانش بلندپرواز است و به خاطر سینما از سختی ها هراسی ندارد. کمااینکه همین اولین فیلمش تجربه بسیار دشواری بوده است.
امیر ثقفی پسر تهیه کننده باسابقه ایران، علی اکبر ثقفی است که فیلم اول پسرش را هم خودش تهیه کرده است. «مرگ کسب و کار من است» داستان سه رفیق است که برای سرقت با یکدیگر همراه می شوند اما همه آنها وارد جدالی سخت با طبیعت می شوند و توی دردسر می افتند. در جشنواره هم فیلم ثقفی مورد توجه اهالی رسانه قرار گرفت. اصولا چند سالی است که منتقدان و مردم در بخش فیلمسازان اول و دوم که تازه کارگردانی را شروع کرده اند، به دنبال فیلم های خوب و کشف استعدادهای جدید هستند. هر سال هم در این بخش فیلم های خوب و استعدادهای تازه ای ظهور می کنند. کارگردانانی که بعد از یکی، دو فیلم تبدیل به فیلمسازان مهم سینمای ایران می شوند و مردم مشتاقانه در انتظار فیلم های آینده شان می مانند. اکران فیلم اول امیر ثقفی فرصت مناسبی بود تا به بخش فیلمسازان اول و دوم در طول این سال های در جشنواره و استعدادی که هر سال نظرها را به خود جلب کرد بپردازیم.

● پیش درآمد
شاید خیلی از سینمادوستان جوان به یاد نیاورند که اولین بار بخش فیلمسازان اول و دوم سال ۶۸ و در هشتمین دوره جشنواره فجر به جشنواره فیلم اضافه شد و تا سال ۷۵ و پانزدهمین دوره جشنواره هم این بخش در جشنواره وجود داشت. اما بعد از اینکه مرحوم سیف الله داد به معاونت سینمایی انتخاب شد و تغییرات اساسی در ساختار سینمای کشور و به تبع آن جشنواره فیلم فجر به وجود آورد، این بخش از جشنواره حذف شد. سال ۸۲ اما فیلمساز جوانی با فیلم اولش در جشنواره حضور یافت. حمید نعمت الله که بعد از سال ها دستیاری کیمیایی و کارگردانان دیگر، «بوتیک» را ساخته بود به بخش مسابقه جشنواره راه نیافت و فیلمش را که یکی از بهترین فیلم های جشنواره آن سال بود، در بخش مهمان پذیرفتند. منتقدان و مردم به حضور چنین فیلم خوبی در بخش غیرمسابقه اعتراض کردند و قرار شد از سال بعد مسابقه ای ویژه فیلمسازان اول و دوم در جشنواره وجود داشته باشد. هرچند تا همین امروز هم مشکلاتی در سیاست گذاری در این زمینه وجود دارد، از جمله اینکه برخی از فیلم های بخش اول و دوم در بخش مسابقه اصلی هم حضور دارند.
● فیلمسازان اول و دوم و بهترین های جشنواره
در بیست وسومین جشنواره فیلم فجر، بار دیگر بخش مسابقه فیلم های اول و دوم ایجاد شد. چهره این دوره جشنواره در این بخش، بیژن میرباقری با فیلم «ما همه خوبیم» بود. فیلم داستان خانواده ای بود که با دوربین هندی کم فیلمی از خودشان می گیرند تا برای پسر بزرگ شان که به خارج مهاجرت کرده، بفرستند. فیلم در شیوه روایت بصری و داستانش، تجربه جدید و البته دوست داشتنی بود.
سال ۸۴ بخش فیلمسازان اول و دوم حسابی پربار بود. مونا زندی با فیلم «عصر جمعه» برای اولین بار نام خودش را در سینمای ایران ثبت کرد. فیلمی که تا چند سال بعد از جشنواره توقیف بود و وقتی به نمایش درآمد دیگر آن غافلگیری جشنواره و جسارت در مضمون و کارگردانی را نداشت اما با این حال به عنوان تجربه اول فیلمسازی که سابقه دستیاری رخشان بنی اعتماد و کیانوش عیاری را داشت، قابل قبول بود. بیست وچهارمین جشنواره فجر سال فیلمسازان اولی بود که فیلم هایشان تا چند سال بعد از آن فرصت اکران عمومی را نیافتند. فیلم «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین» سامان سالور در این دوره در بخش فیلمسازان اول و دوم به نمایش درآمد و توجه همه به این فیلمساز جوان متفاوت جلب شد. فیلمی که هیچ گاه اکران نشد و اخیرا وارد شبکه نمایش خانگی هم شده است. کیوان علیمحمدی و امید بنکدار بعد از ساخت چند فیلم کوتاه که در جشنواره های مختلف مورد توجه قرار گرفته بود، اولین فیلم بلندشان «شبانه» را در بخش مسابقه فیلم های اول و دوم به نمایش درآوردند. فیلمی که بعضی آن را تجربه جسورانه ای در فرم دانستند و برخی از حرکات سرسام آور دوربین شکایت داشتند. با این حال علیمحمدی و بنکدار با همان فیلم اولی که ساختند، مخاطبان خاص خودشان را پیدا کردند. فیلمی که البته هیچ گاه به نمایش عمومی درنیامد اما وارد شبکه خانگی شد.
جشنواره سال ۸۵، فیلمساز جوانی را به سینما معرفی کرد که امسال سومین فیلمش، «اینجا بدون من» به نمایش درآمد و مردم و منتقدان خیلی تحسین اش کردند و در جشن خانه سینما هم بسیار موفق بود. بهرام توکلی در بیست وپنجمین جشنواره فیلم فجر با اولین فیلمش «پابرهنه در بهشت» توانست به بخش مسابقه فیلم های اول و دوم راه پیدا کند. فیلمی درباره مراحل رستگاری یک روحانی جوان. نگاه تازه توکلی منتقدان را تحت تاثیر قرار داد و بخصوص علاقه او به ادبیات که از همان فیلم او و فضاسازی هایش کاملا مشهود بود.
بیست وششمین جشنواره فیلم فجر که سال ۸۶ برگزار شد در بخش فیلم های اول و دوم یک پدیده داشت: بهنام بهزادی. نامی که هیچ کس پیش از آن در سینما نمی شناخت اما بعد از نمایش «تنها دوبار زندگی می کنیم» به کارگردان محبوب بسیاری از منتقدان و سینمادوستان تبدیل شد. بهزادی که پس از «تنها دو بار زندگی می کنیم» هنوز فیلم دومش آماده اکران نشده، یکی از مهم ترین فیلمسازان اولی بود که در طول این سال ها کشف شد. فضای سرد و خیالی «تنها دوبار زندگی می کنیم» با بازی بسیار خوب نگار جواهریان و علیرضا آقاخانی و فیلمبرداری فوق العاده بایرام فضلی و موسیقی دلنشین حسین علیزاده باعث شد که بسیاری از تماشاگران آن سال جشنواره، این فیلم بخش مسابقه فیلم های اول و دوم را به همه فیلم های بخش اصلی مسابقه ترجیح دهند.
فیلمسازانی که در بخش مسابقه فیلم های اول و دوم سال ۸۷ ، حضور یافتند، با همان فیلم دومشان حالا دیگر نام های معتبر سینما به شمار می آمدند. همه منتظر بودند که فیلم حمید نعمت الله را بعد از «بوتیک» ببینند. بخصوص که فیلم دومش کمدی بود و مخاطبان کنجکاو بودند که کارگردان فیلم تلخی چون «بوتیک» چطور می تواند یک کمدی خوب بسازد. «بی پولی» با «بوتیک» مقایسه شد و البته به آن اندازه مورد توجه قرار نگرفت هرچند فیلم خوبی بود. حسن فتحی هم که بیشتر بخاطر سریال هایش شهرت داشت و البته فیلم اولش «ازدواج به سبک ایرانی»، فیلم پرفروشی شده بود، با فیلم دومش «پستچی سه بار در نمی زند» در جشنواره حضور داشت. فتحی آنقدر کارگردان باسابقه ای در حوزه تلویزیون بود که خیلی ها تصور نمی کردند این تازه فیلم دومش باشد.
اما جوانی که با فیلم اولش در بیست وهفتمین جشنواره فیلم فجر مورد توجه قرار گرفت، سامان استرکی بود. «صندلی خالی» اولین فیلم او، یک اثر متفاوت در حوزه سینمای تجربی بود. فیلمی که البته تهیه کننده باسابقه ای مانند علیرضا شجاع نوری پشت آن بود و ستاره هایی چون رضا عطاران هم در آن بازی می کردند.
از دوره بیست وهفتم تا امروز که سه دوره از برگزاری جشنواره می گذرد، بخش مسابقه فیلم های اول و دوم کم فروغ تر از سابق شده است. در جشنواره بیست وهشتم به جز «نفوذی» احمد کاوری و مهدی فیوضی، اثر قابل توجهی در این بخش نداشتیم.
سال گذشته هم امیر ثقفی با «مرگ کسب و کار من است» که روی پرده سینماهاست و نگار آذربایجانی با فیلم «آینه های روبه رو» که هنوز تکلیف اکران آن مشخص نیست به همراه فردین صاحب زمانی کارگردان «چیزهایی هست که نمی دانی» چراغ بخش مسابقه فیلم های اول و دوم را روشن نگه داشته اند. فیلم هایی که هرچند در هر کدام از آنها نکته های مهمی وجود دارد که خبر از آینده روشن کارگردانان شان می دهد اما در عین حال موید این قضیه هم هست که این فیلمسازان جوان تا رسیدن به کمال راه طولانی را در پیش دارند.