تأثیر ادبیات مکتوب بر مجالس شبیه‌خوانی
به گزارش سایت صحنه، کتاب «ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی» با این فرضیه شکل می‌گیرد. در مقدمه کتاب نگارنده پس از نگاهی اجمالی به تاریخچه تعزیه یا شبیه‌خوانی به این نکته اشاره می‌کند که «آنچه این نمایش آیینی را از سایر تظاهرات مذهبی مربوط به وقایع تاریخ اسلام و به‌ویژه حماسه عاشورا متمایز می‌سازد نه آرایه‌هایی چون دکور، صحنه، لباس و وسایل بلکه وجود سه عنصر «کلام منظوم (ادبیات)»، «موسیقی» و «نمایش» در پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر است. چنانچه اگر یکی از سه عنصر فوق را حذف کنیم، آنچه باقی می‌ماند شبیه‌خوانی نخواهد بود؛ در حالی که با حذف یا تقلیل سایر عناصر تنها مجلس ساده‌تری خواهیم داشت.»
«ادبیات ایران وآیین شبیه‌خوانی» در سه فصل کلی طراحی شده که هر کدام بخش‌های متعددی را شامل می‌شوند. فصل اول با عنوان «تعزیه و اساطیر»، که شاید بتوان آن را مهم‌ترین و بحث‌برانگیز‌ترین فصل این پژوهش به شمار آورد و حجیم‌ترین بخش کتاب را نیز به خود اختصاص داده است، شامل بخش‌های «حضور اساطیر در شبیه‌خوانی»، «نمود اندیشه اساطیری و عرفانی در مجالس تعزیه» و «نگاهی تطبیقی در زمینه شخصیت‌پردازی در ادبیات ایران و تعزیه» است.
نگارنده در این فصل «حضور اساطیر در شبیه‌خوانی» را از چهار منظر: تأثیر شرایط اقلیمی ایران در شکل‌گیری اسطوره‌های ایرانی و نمایش شبیه‌خوانی، نگاهی اجمالی بر تاریخچه و چگونگی پیدایش شبیه‌خوانی و ارتباط آن با آیین‌های اساطیری، قراردادهایی که تعزیه را بدل به نمایش اساطیری می‌سازند و حضور شخصیت‌های اساطیری و عرفانی در مجالس تعزیه، مورد بررسی قرار داده است. این فصل ضمنا دو ضمیمه به پیوست دارد که در یکی به طور اختصاصی به چگونگی ظهور و بروز اسطوره‌های آناهیتا و سیاوش در مجالس شبیه‌خوانی می‌پردازد و دیگری معرفی و انتشار نسخه‌ای از مجلس «اسیر شدن شهربانو» (سرداری امام حسن علیه السلام) است، مجلسی که تحت تاثیر حماسه‌های اساطیری و ملی ایران زمین سروده شده است.
فصل دوم تحت عنوان «تأثیر ساختار و الگوهای موجود در قصص ایرانی بر تعزیه» شامل دو بخش ساختار مجلس تعزیه و تأثیر ادبیات و قصص ایرانی بر آن و الگوهای موجود در قصص ایرانی و مجالس تعزیه است که در بخش دوم این فصل سیزده الگوی رایج درقصص ایرانی که به شبیه‌خوانی راه یافته‌اند مورد بررسی قرار می‌گیرند از جمله: نبرد پهلوانان، انتقام، خواب، جست‌وجوی عاشق برای رسیدن به معشوق، سفر، گریز به سرزمین بیگانه، آزمون قهرمان، پرهیز قهرمان از عشق آلوده به گناه، قلعه‌گشایی، هدیه خداوندی، نجات کودک منجی، جست‌وجوی پدر، تعقیب یک حیوان و ماجرایی جدید.
این فصل نیز شامل سه ضمیمه: «نگاهی به مجلس سلیمان و بلقیس»، نسخه کامل «مجلس شهادت شاهزاده محمد عابد» ( نمونه‌ای از به‌کارگیری الگوهای سفر و نبرد پهلوانان در مجالس تعزیه) و «اسامی برخی از مجالسی که در آن‌ها بهره بردن از الگوهای مورد استفاده قصص ایرانی به روشنی دیده می‌شود» است.
فصل سوم با عنوان «حضور شعر کلاسیک در مجالس تعزیه» با بخش‌هایی چون: منابع ادبی تعزیه، حضور اشعار شاعران شناخته شده فارسی در مجالس تعزیه، چرا تعزیه به شعر است؟، شعر فارسی چه امکاناتی را در اختیار سراینده مجلس می‌گذارد؟، استفاده از اشعار مشهور با توجه به معنای صوری و درونی آن‌ها، شعر غنایی در خدمت شعر نمایشی و...، به تاثیرات صوری و معنوی متون مکتوب شعر کلاسیک بر تعزیه‌نامه‌ها می‌پردازد.
کتاب ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی که توسط انتشارت سوره مهر به چاپ رسیده و در دسترس عموم قرار گرفته است، ویرایشی نو از کتاب «تاثیر ادبیات مکتوب بر مجالس شبیه‌خوانی» است که پیش از این در سال 1386 توسط چهارمین جشنواره تئاتر ماه و انتشارات پرسمان به چاپ رسیده و از کتب نایاب به شمار می‌آمد. این کتاب بر اساس رساله پایان‌نامه دکترای نگارنده در رشته پژوهش هنر، که در سال 1385 در دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس از آن دفاع شده، نگارش یافته است.
در بخشی از این کتاب آمده است: «شبیه‌خوانی، یا چنان‌که عوام آن را می‌نامند،«تعزیه»، نمایشی است که به همت ایرانیان شیعه‌مذهب بر محور واقعة عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، پیشوای سوم شیعیان، شکل گرفت. بعدها داستان‌های دیگری از زندگی پیامبران، ائمه، اولیا و یارانشان، و نیز داستان‌هایی با مضامین اخلاقی، حماسی، و غیره به آن افزوده شد. تعزیه نمایشی مذهبی و آیینی و بخشی از مراسم عزاداری شیعیان برای بزرگداشت اولیای دین است، که هر سال به مناسبت‌های گوناگون، به‌ویژه در ماه‌های محرم و صفر، اجرا می‌شود. این مراسم دارای چنان قدرت و نفوذی است که حتی پیروان سایر ادیان و مذاهب در ایران و بیگانگان را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ چنان که پیتر چلکووسکی، مستشرق امریکایی، آن را با عنوان «نمایش بومی پیشرو ایران» معرفی می‌کند.»
گفتنی است، «ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی» به قلم محمدحسین ناصربخت و از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است، در سه فصل کلی طراحی شده که هر کدام بخش‌های متعددی را شامل می‌شوند.
انتهای پیام/