برج‌سازی در مسیر پیاده‌روی اربعین/ آسیب موکب‌های مجلل و غذاهای رنگارنگ
علی فروزانفر، مدیر مرکز معماری اسلامی (این مرکز برای دومین سال پیاپی مسابقه طراحی موکب اربعین را برگزار می‌کند) در گفت‌و‌گو با ایکنا؛ به تشریح ضرورت هدایت طراحان و معماران برای طراحی موکب متناسب با فرهنگ اربعین پرداخت و عنوان کرد: تلاش برای هدایت طراحان و معماران به سمت فضایی است که بیشترین خدمات را به زائران ارائه دهد و در طراحی موکب ایرانی بودن یا عراقی بودن و ... را در نظر نداریم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا ایجاد موکب‌هایی با ویژگی‌های خاص همانند سال‌های گذشته نگاه منفی مردم عراق را در پی نخواهد داشت؟ و آیا بهتر نیست در این زمینه جنبه سنتی مسیر پیاده روی حفظ شود؟ گفت: بستر راه‌پیمایی اربعین یک بستر عربی و عراقی منبعث از فرهنگ عشیره‌ای و سنتی است، اما به واسطه اینکه اربعین یک رویداد بین‌المللی شده است سایر ملل از جمله ایرانی‌ها، شیعیان حوزه خلیج فارس، پاکستانی‌ها، افغانستانی‌ها، هندی و ... نیز در مسیر اربعین موکب احداث کرده‌اند و کم کم آن بستر عشیره‌ای در حال تبدیل شدن به بستری بین‌المللی است که بخش قابل توجهی از این روند حضور موکب‌های ایرانی است.
مدیر مرکز معماری اسلامی با اشاره به برگزاری مسابقه طراحی موکب اربعین، گفت: موضوعی که باعث شد بخواهیم جامعه معماری ایران به موضوع طراحی موکب توجه کرده ورود کند، تضاد فرهنگی بود که ساخت برخی موکب‌ها با ویژگی‌های خاص در سال‌های گذشته ایجاد کرد. برخی از موکب‌های ایرانی مسیر اربعین شاید از نگاه ما بسیار خوب طراحی و ساخته شده باشند اما با فضا و فرهنگ مسیر پیاده‌روی اربعین متناسب نیستند.
وی ادامه داد: به عنوان مثال طراح یکی از موفق‌ترین موکب‌های ایرانی که مراجعان و مخاطبان زیادی هم دارد، پس از حضور و لمس شرایط و موقعیت پیاده‌روی اربعین از نزدیک به ما عنوان می‌کرد که اگر اکنون از من بخواهند موکبی طراحی کنم، هرگز موکب قبلی را طراحی نخواهم کرد.
فروزانفر افزود: ما ایرانی‌ها وقتی به موکب‌های مجلل و مجهز ایرانی در مسیر اربعین می‌رسیم خوشحال می‌شویم و دلمان نمی‌خواهد به موکب دیگری برویم که کم امکانات‌تر است یا غذای ساده‌تری دارد همین مسئله موجب نارضایتی موکب‌داران عراقی می‌شود. البته این نگاه به موکب‌های کویتی‌ها و سایر کشورها که پر از امکانات و تجهیزات هست نیز وجود دارد.
وی ضمن هشدار نسبت به این مسئله که نباید موکب‌های اربعین حالت حکومتی و دولتی پیدا کرده در مقابل موکب‌های مردمی عراق قرار گیرند، گفت: موکب‌های ایرانی با بودجه زیاد و غذای خوب ارائه خدمت می‌کنند در حالی که موکب کناری آنها با چای و خرمایی از مردم پذیرایی می‌کند که برای تهیه همین چای و خرما صاحب موکب تمام سال صرفه‌جویی و پس‌انداز کرده تا بتواند در اربعین از زائران پذیرایی کند.
قرار نیست بلاهایی که سر شهرهایمان آورده‌ایم را بر سر مسیر پیاده اربعین بیاوریم
مدیر مرکز معماری اسلامی از موکب‌داران و زائران اربعین خواست یکبار بستر و سبک زندگی اربعین را برای خودشان توضیح دهند و تأکید کرد: قرار نیست بلاهایی که سر شهرهایمان آورده‌ایم را بر سر مسیر پیاده اربعین بیاوریم. سال گذشته در مسیر نجف به کربلا موکب ایرانی را دیدم که با نمای کاملاً سنگ به صورت یک ساختمان عالی ساخته شده بود. البته بانی ساخت این محل با نیت خیر و انجام کاری برای اربعین چنین هزینه‌ای کرده بود اما فرد معماری که چنین ساختمانی را در این مسیر طراحی کرده اشتباه کرده عجیب اینکه سبک معماری به کار رفته در این موکب سبک معماری آندولس بود یعنی حتی معماری ایرانی هم نبود و اسم این ساختمان را هم گذاشته بودند حسینیه.
موکب منزلگاه موقت است، حسینیه داخل شهرها نیست
وی ادامه داد: مشاهده همین اشتباهات در طراحی موکب‌های ایرانی موجب شد از معماران و شهرسازان دعوت کنیم به این مسئله ورود کنند و بدانند که موکب اربعین که قرار است در این مسیر شکل بگیرد از حسینیه‌ای که در شهرها ساخته می‌شود متفاوت است. موکب منزلگاه موقت است و قرار نیست هر موکب جداگانه جلب توجه کند؛ در نظر بگیرید شش هزار موکب بین نجف تا کربلا همه بخواهند به نوعی جلب توجه کنند در حالی که همه هواس‌ها باید متوجه مقصد نهایی یعنی حرم امام حسین(ع) باشد.
این معمار کشورمان در ادامه با تأکید بر اینکه باید در معماری موکب‌ها نکاتی مفهومی از اربعین، عاشورا، امام حسین(ع)، کاروان امام حسین(ع) و ... وجود داشته باشد، گفت: اما استفاده از این مفاهیم باید به صورت خیلی ساده نه تجملی و پرزرق و برق استفاده شود که این کار نیاز به آموزش و تمرین دارد و با توجه به اینکه موکب‌داران اربعین می‌خواهند بهترین موکب از منظر ساختمانی را داشته باشند به مباحث فرهنگی و مسائل مرتبط با فضای اربعین توجه نمی‌کنند.
فروزانفر افزود: حتی سال گذشته که اولین دوره مسابقه طراحی موکب برگزار شد شرکت‌کنندگان ساختمان‌های مجلل طراحی کرده بودند. به همین دلیل جلسه ترویجی برای آموزش طراحان و معماران برای طراحی موکب متناسب با فضای اربعین برگزار کردیم. باید مبانی نظری، سیره و احادیث ائمه در خصوص نحوه زیارت امام حسین(ع) و زیارت اربعین، انتظارات ائمه(ع) از شیعیان و زائران و بایدها و نبایدهای معماری موکب به طراحان آموزش داده شود.
قرار نیست مسیر پیاده‌روی اربعین شبیه خیابان‌های ایران شود
وی تصریح کرد: باید به معماران و طراحان خاطرنشان کنیم که قرار نیست مسیر پیاده روی اربعین شبیه مسیر خیابان‌های ایران یا هر کشور دیگری شود.
وی به نگاه بسیار مثبت مردم عراق نسبت به فعالیت‌های فرهنگی هنری ایران اشاره کرد و افزود: نسبت به این مسئله که وقتی مردم عراق در حال غذا دادن به زائران هستند ما یک غذای مجلل و فاخر بدهیم نگاه منفی وجود دارد اما وقتی گروه‌های تئاتر مذهبی، قاریان و مداحان ما به عراق می‌روند یا نمایشگاه‌های عکس برگزار می‌شود مردم عراق استقبال می‌کنند و نگاه مثبت دارند.
آیا موکب‌های ایرانی باید تبرج کنند؟
مدیر مرکز معماری اسلامی عنوان کرد: سؤال مهم این است که چگونه باید موکب‌های ایرانی در مسیر اربعین ساخته شوند؟ آیا باید موکب‌های ایرانی شروع کنند به تبرج کردن و وقتی که موکب‌داران عراقی در طول سال ریال به ریال از خرج زندگیشان را صرفه‌جویی کرده‌اند تا بتوانند در مراسم اربعین یک غذای ساده به مردم بدهند موکب‌های ما لذیذ‌ترین غذاها را بدهند؟ آن هم در مسیری که بر اساس حدیث امام صادق(ع) نباید غذای شیرین و چرب(منظور غذای مجلل است) خورد. آشنایی موکب‌داران ایرانی با این واقعیت‌ها و مسائل فرهنگی موجب خواهدشد هزینه‌های خود را در جای دیگر و درست‌تر هزینه کنند مثلاً برای ارتقای بهداشت کلی مراسم اربعین یا کمک به سایر موکب‌ها برای ارتقای خدمات خود به زائران.
وی با تأکید بر لزوم هدایت نیات خیران و موکب‌سازان و ارگان‌های ایرانی گفت: آنها باید بدانند چه کار باید بکنند و لازم است کارگاه‌های آموزشی برای آنها برگزار شود و همچنین از طراحان بخواهیم بر اساس سبک زندگی اربعینی بهترین موکب‌ها را طراحی کنند و ما این طرح‌ها را در اختیار مردم قرار دهیم تا از آن استفاده کنند.
نگران برج سازی در پیاده روی اربعین هستیم
فروزانفر تصریح کرد: باید موکب‌ها با سازه موقت و یک طبقه ساخته شوند و خط آسمان آنجا نباید بشکند اما متأسفانه شاهد هستیم که برخی از موکب‌ها ساختمان چهار طبقه ساخته‌اند و این نگرانی هست که آنجا شروع کنند به برج‌سازی. بر همین اساس از طراحان خواسته شده که موکب‌ها را با سازه موقت و در یک طبقه طراحی کنند.
در اربعین نباید ساختمان ما از ساختمان کناری زیباتر باشد
وی در پاسخ به این سؤال که موکب‌هایی که در مسیر‌های منتهی به مرز ایران و عراق ساخته می‌شود چه ویژگی‌هایی باید داشت باشند؟ گفت: همین موکب‌هایی که اکنون در عراق ایجاد می‌شود هم می‌تواند در ایران ساخته شود به خصوص اینکه اقلیم‌های این مسیر به مسیر پیاده‌روی اربعین نزدیک است. البته معتقدم در مسیر نجف به کربلا نباید از نمادهای ملی ایران استفاده کرد چرا که آنجا همه یکسدت هستند و فقط باید بهترین خدمات رفاهی در موکب‌ها به نحوی که فضا را خیلی لوکس نکند ایجاد شود. مثل کاروان سراهای قدیمی که امینت و آرامش در آنها ایجاد می‌شد موکب نباید برای ماندن بلکه برای استراحت کوتاه و رفتن ساخته شود. نباید هیچ جنبه تبرجی داشته باشد و همه باید بدانند داستان موکب با موضوع ساختن خانه و برج در شهرها فرق می‌کند، در اربعین نباید ساختمان ما از ساختمان کناری زیباتر باشد.