نقش انقلاب در پویایی سرود

سرود، واژه‌ای است که جملگی ما در مناسبت‌های گوناگون، نام آن را بسیار شنیده‌ایم. از سرود ملی کشورمان گرفته تا قطعات موسیقایی که در این قالب و در سایر مناسبت‌های ملی و مذهبی ساخته و پرداخته شده‌ است.
اما بدون تردید با شنیدن این واژه، اولین کارهایی که در چنین ساختار موسیقایی به ذهن متبادر می‌شود، آثار انقلابی‌ است که آن روزها چه در متن و چه در ملودی و اجرا از دل می‌آمدند تا لاجرم بر دل نیز نشینند. سرودهایی که با گذشت سی و اندی سال از ساخت آن ها هنوز در دل جوانان و نوجوانان آن روزها زنده هستند و با شنیدن‌شان حال و احوالاتی در وجودشان تازه می‌شود.گرچه پیش از انقلاب نیز سرودهایی ساخته و پرداخته می‌شد، اما بی‌شک دوران انقلاب را می‌توان سالیان شکوفایی سرود در ایران خواند. بسیاری از آهنگ‌سازان جوان، نوجوان، میان‌سال و حتی سالخورده با تمسک به ذوق و قریحه خود در این قالب هنری آثاری به سمع رساندند که به‌واسطه ارزش هنری و محتوایی‌شان سالیان سال در دل مردم زمزمه خواهد شد. عنوان سرود تا جایی به‌واسطه آثار انقلابی در بین مردم شناخته شد که حتی اگر از افرادی که چندان هم گرایش انقلابی ندارند بخواهیم چند کار موسیقایی را در ساختار سرود نام ببرند به حتم از آثار انقلابی این قالب موسیقایی یاد می‌کنند.

همان‌طور که بسیاری از ما می‌دانیم، برخی از این سرودها ابتدا تنها به وسیله گروه همسرایان و بدون همراهی سازهای موسیقی به اجرا درآمدند که سرودهای حمید شاهنگیان با اشعاری از مرحوم سبزواری از جمله آن ها به‌شمار می‌آید. اگر کمی بیشتر تأمل کنیم، سرود «برخیزید ‌ای شهیدان راه خدا» را که در روز ورود حضرت امام(ره) در بهشت زهرا اجرا شد به راحتی می‌توانیم در جرگه چنین کارهایی قرار دهیم، سرودی که گلریز، یکی از خواننده‌های موسیقی اصیل ایرانی که آن روزها در اجرای این‌دست سرودها خوش می‌درخشید، خاطره جالبی از روز اجرا در مقابل امام(ره) بیان می‌کند. محمد گلریز پیش‌تر درباره اجرای سرود «برخیزید» در محضر بنیان‌گذار انقلاب گفته بود: یادم هست همه دستپاچه و هیجان‌زده بودیم، این رهبر گروه کر هم که نامش را به خاطر ندارم، مدام به ما استرس می‌داد. چون‌ سازی هم ما را همراهی نمی‌کرد، قرار شد اجرای سرود را با شمارش یک، دو ایشان آغاز کنیم. زمان اجرای سرود که رسید، ایشان به جای یک، دو، گفتند، یک، دووو. این را که گفتند، جای صدای ما تغییر کرد و نا‌خواسته از گام دیگری که خیلی بالا هم بود، شروع به خواندن کردیم و همین سبب شد، اوج کار خراب شود و اصلاً صدای بعضی‌ها در آن گام جواب نمی‌داد و به آن گام بالا نمی‌رسید. در کنار اجراهای گروهی بدون ساز، برخی از این سرودها نیز با همراهی سازهای کوبه‌ای چون طبل ریز، سنج و طبل بزرگ اجرا می‌شد. سرود معروف «ایران، رگبار مسلسل‌ها» کاری از رضا رویگری که تک‌خوان نقش اصلی را در کنار گروه همسرایان داشت یا سرود «والا پیامبر(ص)» با صدای زنده‌یاد فرهاد مهراد را که هنوز هم یکی از گیراترین و تأثیرگذارترین ساخته‌های دوران انقلاب اسلامی به‌شمار می‌رود، می‌توان از جمله این آثار عنوان کرد. در اثر «والا پیامبر(ص)» گروه هم‌سرایان، ارکستر و تک‌خوان در یک ترکیب عالی، مضامین والایی از شعر و حدیث را روایت می‌کنند. سرودهای دیگری هم بودند که از سوی سازمان صداوسیما تولید می‌شد، سرودهایی که ارکستر نقش گسترده‌تری در اجرای آن ها داشت و در بعضی از این آثار چه بسا خبری از گروه همسرایان نیز نبود. آنچنان که در خاطر داریم، بخشی از این کارهای انقلابی نیز برای ارکسترهای سنتی و گروه همسرایان و تک‌خوان ساخته و تنظیم می‌شد. سرود «ایران‌ ای سرای امید» از ساخته‌های محمدرضا لطفی، سرود «شهید» از حسین علیزاده و بسیاری سرودهای گروه‌های عارف و شیدا که در مجموعه ده‌تایی چاووش عرضه شده سرودهای بسیار ارزنده‌ای با مضامین ملی و انقلابی به‌شمار می‌رود که در آن دوران تقدیم جامعه شد و هنوز هم بین علاقه‌مندان موسیقی کلاسیک ایرانی ادامه حیات می‌دهد. به هر حال آنچه واضح به نظر می‌آید، نقش انقلاب در پویایی سرود، به‌ویژه از گونه انقلابی آن است که ما در سه بخش شعر با گنجاندین مفاهیم، سرفصل‌ها و کلیدواژه‌های انقلابی، در موسیقی و همچنین اجرا به خوبی بلوغ آن را در دوران انقلاب حس می‌کنیم.