کیفیت لطیف و درخشان رنگ ها در آثار محمودخان ملک‌الشعرا
«استنساخ»/ ۱۳۰۸ هجری قمری/ رنگ روغن/ کاخ موزه گلستان
محمودخان ملک‌الشعرا، معروف به محمودخان صبا شاعر و هنرمند دوره قاجار و دوره ناصری بود. او افزون بر سرودن شعر، نقاشی توانا و خوشنویسی چیره دست بود. او در قلمدان‌نگاری، مجسمه‌سازی و برخی دیگر از رشته‌های صنایع دستی نیز فعالیت داشت ولی بیشتر به سبب نقاشی‌های آبرنگ و رنگ روغنی‌اش شهرت دارد.
او فرزند محمدحسین‌خان ملک‌الشعرا متخلص به عندلیب و نوه فتحعلی‌خان صبای کاشانی (ملک‌الشعرای دربار فتح‌علی‌شاه قاجار) بود و در تهران متولد شد.
همچنان که آثار منظوم محمود خان اندک است، آثار منثور و مدونش نیز بسیار نادرست زیرا این هنرمند و دانشمند بزرگ تمام اوقات شبانه‌روزی خود را به کسب دانش و مطالعه و آفریدن آثار هنری گذرانیده او را برای تألیف و تدوین مجال کافی نبوده است. از نوشته‌های او جز نمونه‌ای چند، چیزی بدست نیست از آن جمله مقدمه‌ای بر منشات قائم‌مقام نوشته که در آغاز چاپ تهران و تبریز جا داده‌اند و دو نمونه دیگر در کشکول فرهاد میرزا به چاپ رسیده‌است.
اعتماد السلطنه در المآثر والآثار (تألیف ۱۳۰۶ هجری قمری) نوشته که در آن سال‌ها به فرمان ناصرالدین شاه مشغول تألیف کتابی در تراجم صاحبان القاب آن زمان بوده‌است ولی ظاهراً موفق با تمام آن نشده و اکنون چیزی از آن به دست نیست.
محمودخان تصویرهایی دقیق و مستند از بناهای زمان خود ساخت. کیفیت لطیف و درخشان برخی از این آثار تازگی داشت همچنین طرز پرداز نقطه‌ای‌اش هم بی‌سابقه بود؛ ولی اوج نوجویی او را در نقاشی رنگ روغنی معروف به استنساخ (حدود ۱۲۷۲ق) می‌توان مشاهده کرد. این اثر نه‌تنها اثری تازه و یکتا در آن زمان بود حتی می‌توان آن را پیش‌نمونه‌ای برای نقاشی نوگرای معاصر دانست. از دیگر آثارش عمارت بادگیر (۱۲۷۸ ق)، منظره خیابان الماسیه (۱۲۸۸ ق)، کاخ گلستان (۱۲۹۷ق)، صحن آستان حضرت رضا (۱۳۰۳ق) را می‌توان نام‌برد. اغلب این آثار در موزه کاخ گلستان در معرض دید عموم هستند.
از محمودخان ملک‌الشعرا آثار بدیعی در خوشنویسی هم بجا مانده‌است. او که به نستعلیق و شکسته‌نستعلیق تسلط داشت آثار سیاه‌مشق بدیع و هنرمندانه‌ای بجا گذاشته است.
