به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از ایرنا، دستنوشته، دستنویس یا نسخه خطی یا مخطوطه به کتابها و نوشتههایی میگویند که به وسیله گونهای قلم و با دست نوشته شده باشد.
دستنویسی در خاورزمین و به ویژه ایران پیشینهای کهن دارد و در روزگاران قدیم فرمانروایان معمولاً در دربار خود دیوان نگارش (دبیرخانه) برپا میکردند تا نگارندهها در آن به نوشتن دست نوشتهها یا رونویسی آنها بپردازند. پدید آوردن رونویسهای نفیستر از روی دستنویسهای پیشین یکی از فعالیتهای دلخواه درباریان پیشین محسوب میشده است. دستنوشتههای فارسی بسیاری اکنون در ایران، هند، افغانستان، ترکیه و دیگر کشورها در قالب کتاب، مرقع یا تکبرگ وجود دارد که در موزهها و کتابخانههای مهم دنیا نگهداری میشود و از ارزش بالایی برخوردارند.
مسعود ناصری مدیرکل امورهنری فرهنگستان هنر در گفتگویی با اشاره به رونمایی از پایگاه نسخههای خطی در زمینه هنر گفت: پاسداشت و حفظ میراث معنوی هنری و توسعه هنرهای ایرانی اسلامی از اهداف فرهنگستان هنر است که مشکلات دسترسی به منابع نسخ خطی در خارج از کشور از حلقههای مفقوده پژوهش های هنری است و پروژههای تحقیقی پژوهشگران هنری را با چالش روبرو میکند.
وی با اشاره به ایده شکلگیری پایگاه پرتابل ارائه این نسخهها گفت: پژوهشهایی همچون مکتب اصفهان و شیراز را در سالهای پیش در فرهنگستان هنر انجام دادیم که در جریان آن به این نتیجه رسیدیم که بخشی از اطلاعات مورد نیاز در نسخههای خطی قدیمی همچون شاهنامهها و نگارگریها است و گروههای موقت نسخهشناسی را شکل دادیم.
فرهنگستان هنر در سالهای گذشته نیز در مورد شناسایی نسخ خطی و مصورِ فرهنگ و هنر ایرانی اقداماتی ارزشمند انجام داده است که شناسایی و چاپ دهها نسخه خطی، همچون سه مثنوی خواجوی کرمانی، جامعالالحان و رساله شرفیه از آن جمله است.
ناصری افزود: تجربه گروههای موفق نسخه شناسی برای تامین نیازهای پژوهشهای فرهنگستان نشان داد که میتوانیم با پژوهشهای کتابخانهای از راه دور و ایجاد شبکههای رایانهای اطلاعات ارزشمندی را از کتابخانه های غیرایرانی که در شبکه های اینترنتی درحال فعالیت هستند جمع آوری کنیم و در اختیار علاقهمندان قرار دهیم.
ناصری با اشاره به ضرورت فهرست نویسی نسخههای هنری افزود: متاسفانه بسیاری از نسخ خطی ما طی دورهای طولانی از کشور خارج شده و در اقصینقاط دنیا در مخازن کتابخانهها قرار گرفته است که فرهنگستان هنر با راه اندازی این پایگاه به دنبال معرفی نسخههایی است که رویکردی هنری دارند.
مدیرکل امورهنری فرهنگستان هنراظهار کرد: نسخ خطی در فرهنگستان هنر وجود ندارد و این طرح در زمینه فراهمکردن امکان معرفی نسخ خطی هنری خارج کشور از طریق جمعآوری و به اشتراک گذاری این اطلاعات از فضاهای علمی و پژوهشی همچون کتابخانههای معتبر جهان برای کاربران فارسی زبان است.
ناصری ادامه داد: نسخهای معتبری از شاهنامه که دارای ارزشهای هنریِ نگارگری، خوشنویسی، تذهیب، کتابآرایی و جلدسازی است که منبع ارجاعی برای پژوهشهای هنری شمرده میشود در کنار نسخ خطیای که به نحوی موضوع هنر یا موضوعات وابسته به هنر را در خود جای دادهاند از موارد انتخاب شده است.
مدیرکل امور هنری فرهنگستان هنر درخصوص چگونگی در اختیار قراردادن این نسخ به پژوهشگران هنری گفت: محتوای این پایگاه در اوایل پاییز امسال به راحتی در اختیار و دسترس عموم علاقهمندان خواهد بود و در نهایت به دنبال ایجاد یک دسترسی ویژه برای پژوهشگران هستیم.
اداره کل کتاب های خطی و نادر معاونت کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن هزاران نسخه خطی نفیس از قرن دوم هجری تا کنون به مثابه دریایی عظیم، آثاری بینظیر از علم و تمدن و فرهنگ درخشان ایران اسلامی را درخود جای داده و مسئولیت خطیر حفاظت از این ذخایر و گنجینه های ماندگار فرهنگی را به عهده دارد.
پیشتر اشرف بروجردی رئیس کتابخانه ملی ایران از وجود حدود ۲ میلیون نسخه خطی ایرانی در شبه قاره و آسیای میانه خبر داده و از وضعیت «اسفبار» نگهداری از آنها سخن گفته بود.
به گفته او، حدود یک میلیون نسخه خطی فارسی یا عربی متعلق به ایران در هند و پاکستان و حدود ۵۰۰ هزار نسخه خطی هم به همین شکل در آسیای میانه وجود دارد. به گفته او 2600 نسخه خطی نادر و نفیس نیز مربوط به ایران در کتابخانه ملی فرانسه نگهداری میشود، و در اسپانیا این تعداد بیشتر است.