سفالینه‌هایی از تاریخ کهن با بیانی معاصر
سفال در تاریخ ایران دارای جایگاه مهمی است و در خاطره ایرانیان ارتباطی تنگاتنگ با لوازم زندگی و معماری دارد. ظروفی به قدمت تاریخ که با زندگی ایرانیان پیوند نزدیک دارد و کاشی‌های رنگارنگی که در خانه و مسجد و بازار، هر لحظه در مقابل دیدگان مردم قرار داشت، باعث شده است دیدگاه جامعه نسبت به سفال و سرامیک محدود به جنبه کاربردی آن باشد. اگرچه چندین دهه است در زندگی روزمره ایرانیان اثری از ظروف سفالی و کاشی‌های لعابدار دیده نمی‌شود، اما دور نیست روزگاری که هر شیئ سفالین به نام صنایع‌دستی شناخته می‌شد.
در سال‌های اخیر با توجه به گرایش جمعی از هنرمندان به متریال سفال و سرامیک و اضافه شدن دیدگاه هنری به محصولات سفالین، موج جدیدی از محصولات سرامیکی شکل گرفته است که نه تنها ارزش‌های هنری آنها به دلیل وجود مفهوم و رویکرد هنرمندانه در آنها آشکار است، بلکه به دلیل پیشینه تاریخی سفال در ایران و علاقه ذاتی جامعه به این ماده، مورد توجه گستره وسیعی از مخاطبان قرار گرفته است.
این روزها نمایشگاه سالانه انجمن هنرمندان سفالگر با عنوان "انبساط" در خانه هنرمندان برپاست. در این نمایشگاه با آثار سرامیکی مواجه هستیم که در دسته هنرهای تجسمی قرار می‌گیرند. هدف از این نمایشگاه معرفی جریان‌های سرامیک معاصر است و از آنجا که هر کدام از این جریان‌ها با توجه به نوع نگاه خود در فضای فکری متفاوتی شکل گرفته‌اند، 4 کیوریتور در فضاهایی مستقل به انتخاب و نمایش آثار هنرمندان دست زده‌اند. در آثار این نمایشگاه در کنار نگاه‌های سنتی، شاهد رویکردهایی بدیع و متفاوت هستیم که جلوه دیگری از سفال را نمایان می‌کنند.
تحول‌انگاره در گالری زمستان
"تحول‌انگاره" به کیوریتوری رجحانه حسینی در گالری زمستان، بخشی است که آثار سه هنرمند در آن به نمایش درآمده است. در این بخش توجه هنرمندان بر ماده اولیه سفالگری بوده و گِل را در مراحل مختلف آن مورد توجه قرار داده‌اند.
رجحانه حسینی در مجموعه آثار خود با نام "گیس گلابتون" استوانه‌های گِلی را به نمایش گذاشته است که بدون ایجاد هیچ فرم و دستکاری، از درون پلاستیک بیرون آمده و در کوره پخته شده‌اند. اما بر روی این فرم‌های بی‌تناسب، نقوش ظریف حاصل کار استادکارانی را می‌بینیم که سال‌های سال در کارگاه‌های سفال چند شهر ایران تکرار شده و به عنوان سوغات آن شهرها برای مردم شناخته شده‌اند. این دوگانگی میان زمینه و نقوش و بی‌کاربرد بودن آن، نشانی از پافشاری بر حفظ سنت‌ها، بدون توجه به لزوم به روز شدن آنها است.
اثر دیگری که در این بخش دیده می‌شود "یاد زدودگی" نام دارد و توسط محمود محرومی ساخته شده است. این چیدمان توسط مقدار بسیار زیاد قطعات سفال شکل گرفته است که بر روی چیدمانی از الوارهای چوبی چسبیده‌اند. اگرچه در ظاهر این اثر هیچ نشانی از یک موضوع اجتماعی دیده نمی‌شود، اما هنرمند با الهام از زندگی زنی که توسط داعش ربوده شد و مورد آزار قرار گرفت، این اثر را خلق کرده است. تکه‌های شکسته سفال که دیگر نشانی از شکل اولیه در آنها دیده نمی‌شود، همچنان در کنار هم قرار دارند و تلاش می‌کنند با پایداری در حفظ حیات، شکل و هویت جدیدی برای خود خلق کنند.
اما حمید جبلی که بازیگری شناخته شده است با استفاده از مدیوم عکاسی به سفال پرداخته است. او مراحل ابتدایی سفالگری را مورد توجه قرار داده و گِل‌های ورز داده شده را با دوربین خود ثبت کرده است. اما این عکس‌ها با تلفیق نقوش ظریف و رنگارنگ، شکل نهایی و ایده‌آل گِل‌ها را نمایش می‌دهند.
تکثر در گالری ممیز
"تکثر" نام بخش دیگری است که به کیوریتوری بهزاد اژدری در گالری ممیز برگزار شده است و بیشترین تعداد هنرمندان نمایشگاه در آن شرکت دارند. در این بخش توجه به قابلیت‌های متنوع سرامیک و امکان ساخت لوازم گوناگون با کاربردهای مختلف بوده است. بر همین اساس شاهد تنوعی از تکنیک‌های سرامیک هستیم که به خلق آثاری با رویکردهای مختلف منجر شده است.
بهروز زیندشتی در مجموعه "زرین خط" آثاری را ارائه داده است که در ادامه سنت خوشنویسی بر روی سفال شکل گرفته‌اند. ظروف و کاشی‌های زرین با منحنی‌های کلمات و حروف پوشیده شده و از ظروف کاربردی تا دیوارکوب‌های تزیینی را ایجاد کرده‌اند. دلارام پیروز گوی‌های رنگارنگ زرین فام را ساخته است و نفیسه خلج در اثری با نام "اپیدرم" قطعات سفال را برای ایجاد فرمی هندسی به کار برده است.
هیربد همت‌آزاد اثری به نام "منفق" را به نمایش گذاشته است که ارتباطی با آنچه به شکل معمول از سفال در ذهن مخاطب است، ندارد. هنرمند تلاش کرده است اثری مفهومی را با متریالی کهن بسازد و ماده را در خدمت بیان خود درآورد.
اولدوز نبی‌زاده در مجموعه "تهران" حجم‌هایی را نمایش داده است که هر کدام از ترکیب چند حجم ساده مانند کاسه، بشقاب و بطری شکل گرفته‌اند و در فرم نهایی گاه مانند یک حیوان به نظر می‌رسند. این فرم‌های دود گرفته و خاکستری برآمده از زندگی در شهری آلوده هستند و مخاطب را با تصویری غریب و در عین حال آشنا مواجه می‌کنند. مجید فداییان نیز در مجموعه حیوانات خود، لعاب آبی رنگی را به کار برده است که ترکیب آن با طلایی بسیار آشناست و فرم هندسی بدن‌ها، با انواع نقوش سنتی پوشیده شده است.
نگران در گالری میرمیران
بخش "نگران" به کیوریتوری مجید ضیایی در گالری میرمیران، به بحران‌های زیست محیطی ناشی از حضور انسان می‌پردازد. آنچه میلاد عزیزی در مجموعه "صوراسرافیل" نمایش داده است، سوت‌های گِلی است که شبیه سر چند حیوان ساخته شده و از دیوار آویزان شده‌اند. در زیر هر سوت یک هولوگرام نصب شده و از بیننده خواسته شده است با موبایل خود، تصویر را اسکن کرده و مشخصات آن حیوان را مشاهده کند. مخاطبان پس از انجام این کار با اطلاعاتی از این دست مواجه می‌شوند: گاو دریایی خلیج فارس (دگونگ) وضعیت گونه: تهدید شده- در حال انقراض.
هانی تاج در اثری با نام "اضطر-آب" به موضوع کم آبی پرداخته است. در این اثر با کاسه آبی مواجه هستیم که دو ماهی قرمز درون آن قرار دارند و سوراخ ریزی در آن ظرف وجود دارد. قطرات آب به آرامی به درون ظرفی دیگری می‌ریزد و مخاطب را با این واقعیت مواجه می‌کند که به زودی ظرف بزرگ از آب خالی شده و زندگی ماهی‌ها به خطر می‌افتد. مخاطب این انتخاب را دارد که از کنار این اثر عبور کند یا ظرف کوچک را برداشته و آب درون آن را به داخل ظرف بزرگ بازگرداند و حیات موجودات را نجات دهد.
در این سالن چیدمان کوچکی در کنار دیوار خودنمایی می‌کند. دبه‌ها و گالن‌های بسیار کوچکی که در کنار دیوار صف کشیده‌اند و چند نفری که در حال گفت و گو با یکدیگر هستند، یادآور خاطراتی نه چندان دور از سال‌هایی است که مردم ایران در صف نفت می‌ایستادند. اما این بار این صف نه به گذشته، که به آینده‌ای گریزناپذیر اشاره دارد. زهرا امانی در "حق- آبه" مردمی را نمایش داده است که منتظر دریافت جیره آب هستند.
ناکجایی در گالری پاییز
بخش "ناکجایی"به کیوریتوری امید قجریان‌لو در گالری پاییز، به هویت وابسته به موقعیت جغرافیایی می‌پردازد. در این بخش آثاری از محمدالله فاریابی به نمایش درآمده است که در نوجوانی از افغانستان به ایران آمده و به نقاشی روی سرامیک می‌پردازد. آثار او بشقاب‌هایی هستند که نقاشی‌های روی آن برآمده از خاطرات فاریابی است. چهره یک آوازخوان قدیمی افغانستان، مردی در مزرعه خشخاش و مهاجرت سخت با اتوبوس، نمونه‌ای از موضوعاتی هستند که توسط فاریابی نقاشی شده است. نمونه‌های دیگری از سفال‌های منقوش مناطق فرغانه و استالف نیز در این سالن نمایش داده شده تا مخاطبان با فرهنگ تصویری افغانستان بیشتر آشنا شوند.
نمایشگاه انبساط تا 11 دی‌ماه در خانه هنرمندان ادامه دارد و کورش آریش، بهزاد اژدری، زهرا امانی، رضا اکبری، مهرناز پرتوی، رضا پورحسینی، دلارام پیروز، هانی تاج، رضا تایبی، محسن توحیدی، جعفر رضازاده، حمید جبلی، عاطفه جعفری، علی جمالی، رجحانه حسینی، نفیسه خلج، غزال راد پی، یاسر رجبعلی، معصومه رضازاده، بهروز زیندشتی، حسین صداقت، میلاد عزیزی، زهرا غفاری، محمدالله فاریابی، مجید فداییان، سمانه مرحبا، هادی محبعلی، محمود محرومی، ماهان مقصودی، فروغ نوعی و هیربد همت‌آزاد هنرمندانی هستند که با آثار خود در نمایشگاه حضور دارند.
