ذخیره گسترده‌ای از فهم مردم و باورهایشان در تعزیه نهفته است
سیزدهمین نشست از سلسله نشست‌های پژوهش هنر و ادبیات دینی با موضوع «موسیقی در شبیه‌خوانی» با حضور ابراهیم گله‌دارزاده و سید محسن هاشمی در حوزه هنری برگزار شد.
به گزارش پایگاه خبری حوزه هنری، ابراهیم گله‌دارزاده پژوهشگر و کارگردان تئاتر در سیزدهمین نشست پژوهش هنر و ادبیات دینی که بعدازظهر سه‌شنبه 19 دی‌ماه در حوزه هنری برگزار شد، با بیان اینکه یکی از هنرهای مهم و تاثیرگذار شبیه‌خوانی است، گفت: منظورمان از شبیه‌خوانی تنها مجلس عزا نیست، بلکه گاهی در شبیه‌خوانی‌ها مرثیه و مجلس عزا رخ نمی‌دهد و حتی بزرگداشت هم اتفاق نمی‌افتد و صرفا شبیه‌خوانی است. این هنر عظیم و بسیار کهن به باور من، در خود ذخیره بسیار گسترده‌ای دارد. به بیان بهتر، هر جلوه‌ای از هنر و فرهنگ، در آگاهی‌ها و دانش هر سرزمینی ذخیره می‌شود.
وی ادامه داد: تعزیه در طول تاریخ کشورمان گاهی مورد بی‌مهری قرار گرفته است. گاهی توانسته اطلاعات را رمزگذاری کند. گاهی به خاطر فرارها از مرکزیت و هجرت و هجران، رمزهایش هست و کلیدهایش نیست. ایمان داریم که ذخیره گسترده‌ای از فهم مردم این سرزمین و باورهایشان در تعزیه نهفته است.
گله‌دارزاده افزود: بخش عمده‌ای از آگاهی، در موسیقی تعزیه است. در موسیقی تعزیه برخی گوشه‌ها و نغمات را داریم و این نشان می‌دهد که این جلوه هنری چگونه توانسته در دیگر هنرها هم تاثیرگذار باشد. همواره هنر شبیه‌خوانی و تعزیه، طلوعی یکسان در موسیقی دارد. هنرمند ایرانی برای شبیه‌خوانی یک انتخاب موسیقی دارد و در تعزیه نوع دیگری شروع می‌کند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه گوشه‌ها و دستگاه‌ها در تعزیه به‌درستی انتخاب شده‌اند، افزود: اما هیچ نامی برای این انتخاب‌ها نمی‌بینیم؛ چرا که انتخاب‌های جمعی رخ داده است. برخی نغمات نیز برای مناطق مختلف کشور است و همه جمع می‌شوند و نشان می‌دهد تعزیه اتفاقی ملی است و هنری برای همه مردم ایران است. تعزیه هنری برای تجلیل امام حسین (ع) است. در تعزیه، می‌توانید تاثیر هنر اهل سنت، ارامنه و دیگر ادیان و گروه‌ها را هم ببینید.
سید محسن هاشمی دیگر هنرمند هنر تعزیه و نمایش کشور نیز در ادامه با اشاره به اینکه هنر تعزیه یا شبیه‌خوانی بر سه پایه اصلی کلام، حرکت و موسیقی بنا نهاده شده است، عنوان کرد: موسیقی یکی از ارکان اصلی و پایه‌های مهم تعزیه است. موسیقی تعزیه یک موسیقی توصیفی است. موسیقی است که به کمک اجرا، متن و درام می‌آید تا افکار، عقاید و احساسات نوشته شده در متن را به دوش بکشد و به مخاطب القا کند.
وی خاطرنشان کرد: شاید در هیچ هنری تا به این حد غلیان احساسات در مخاطب وجود نداشته باشد. در تعزیه قرار است مخاطب به‌قدری تحت تاثیر قرار بگیرد که گریه کند، فریاد بزند، مانند کسی که عزیزی را از دست داده است. تا اوج احساسات قرار است مخاطب را همراهی کنیم. این میسر نمی شود، مگر اینکه به کمک ابزاری همچون موسیقی، این احساس را به وجود بیاوریم.
هاشمی با بیان اینکه موسیقی تعزیه در صحنه جریان دارد و خود، قسمتی از نمایش است، اضافه کرد: بزرگ‌مردی در تاریخ این مملکت همچون امیرکبیر بوده است و ایشان تعدادی نوازنده و موسیقی‌دان دوره خود را فرا خواند و از آن‌ها خواست موسیقی این مملکت را تدوین کنند تا بتوان آموزش و ارائه داد. خاندان فراهانی را موظف کرد که موسیقی مملکت را گردآوری کنند. وقتی موسیقی مقامی و ادواری به موسیقی ردیف تبدیل شد، بهتر می‌شد درباره آن صحبت کرد و آموزش داد. موسیقی تعزیه، همان موسیقی ردیف و دستگاهی است.
به گفته این هنرمند عرصه تعزیه، موسیقی مانند انسان، احوالات فراوان دارد. در موسیقی همه حالاتی که در انسان ممکن است وجود داشته باشد، وجود دارد. در جزء به جزء موسیقی، حالات انسانی سیال و جاری و ساری است. کسانی که احساسات را از درون موسیقی بیرون کشیده‌اند، از نوابغ دوران بوده‌اند و افرادی که برای قسمت‌های مختلف تعزیه، موسیقی انتخاب کرده‌اند، علم، تدبیر و آگاهی فراوانی داشته‌اند.
هاشمی گفت: تقریبا شروع همه تعزیه‌ها با آواز بیات ترک است. بیات ترک به دلیل حس عبادت انتخاب شده است. شروع تعزیه، اشعاری است که واگویه‌ای بین شبیه‌خوان و خدا است. تعزیه معمولا با راز و نیاز شروع می‌شود. بیشترین بهره و استفاده از موسیقی در تعزیه از دستگاه شور و آواز دشتی داشته‌ایم؛ چرا که بیشترین حزن و اندوه و سوز و گداز در آواز دشتی نهفته است.