پژوهش در تئاتر کشور ما آنچنان که باید جدی گرفته نشده است
مهدی نصیری، منتقد و مدرس تئاتر، معتقد است: در سال‌هایی که از هنر تئاتر ما می‌گذرد، جریان فعالی به نام پژوهش هنر در نمایش نداشته‌ایم. نه تنها در حوزه پژوهش بلکه در حوزه‌های نقد و نظریه‌پردازی نیز یک جریان مستمر و پیوسته علمی نداشته‌ایم.
مهدی نصیری، منتقد، مدرس تئاتر و رئیس کانون ملی منتقدان تئاتر ایران در مورد پژوهش تئاتر، اهمیت و جایگاه آن در میان اهالی تئاتر کشور به پایگاه خبری حوزه هنری گفت: عرصه هنر در کشور ما خیلی پژوهش را جدی نگرفته است. از سوی دیگر پژوهش در هنر بسیار متفاوت‌تر از دیگر حوزه‌هایی است که در آن پژوهش صورت می‌گیرد. چرا که با یک جریان استقرایی در حوزه پژوهش هنر کار سر و کار داریم. یعنی ما با استفاده از اجزای هنر به بررسی کل می‌پردازیم. همچنین حوزه هنر و تئاتر همانند ریاضی و فیزیک نیست که طبق یک معادله و یا رابطه اثبات شده بتوانیم در آن سیر کنیم و به پژوهش بپردازیم. پژوهش، تحلیل و بررسی یک اثر یا جریان هنری با نتایج متفاوت و تفاسیر گوناگونی از خود به جای می‌گذارد. به این صورت نتیجه بررسی یک داده هنری همیشه به یک پاسخ ختم نمی‌شود و ممکن است با نتایج و نظرات بسیاری برابر شود.
نصیری افزود: بررسی و پژوهش در هنر را می‌توان بیشتر با نگاه زیبایی‌شناسی نسبی پیش برد. اما این دلیل بر عدم ورود علمی هنرمندان و پژوهشگران به این عرصه نیست. ما امکان حضور پر رنگ و گسترده‌تر در این حوزه را داریم.
وی با انتقاد از عدم وجود جریان پژوهشی در تئاتر گفت: در سال‌هایی که از هنر تئاتر ما می‌گذرد، جریان فعالی به نام پژوهش هنر در نمایش نداشته‌ایم. نه تنها در حوزه پژوهش، بلکه در حوزه‌های نقد و نظریه‌پردازی نیز یک جریان مستمر و پیوسته علمی نداشته‌ایم. آثاری هم که در این سال‌ها به جای مانده، قائم به فرد بوده است. یعنی هنرمند و پژوهشگری به صورت شخصی یک سری پژوهش‌های مورد نظر خود را تدوین و منتشر کرده است. به عنوان مثال، مهم‌ترین کار پژوهشی که در تئاتر دفاع مقدس کرده‌ایم، کتاب چند جلدی به کوشش دکتر سقاییان است. این کتاب هم تنها دارای آمار، ارقام و اطلاعاتی از آثار و هنرمندان تئاتر دفاع مقدس است. اما از هیچ‌گونه تحلیل و بررسی پژوهشی در این حوزه بهره‌مند نیست. اما همین کتاب می‌تواند داده‌هایی را در اختیار پژوهشگران قرار دهد و زمینه را برای پژوهش‌های تحلیلی در تئاتر دفاع مقدس را فراهم کند. به هر حال پژوهش در تئاتر کشور ما از پشتوانه جریان پژوهشی سود نمیبرد و تنها به صورت شخصی از سوی هنرمندان و پژوهشگران هدایت می‌شود.
رئیس کانون ملی منتقدان تئاتر ایران با انتقاد از کم اهمیت بودن پژوهش در میان اهالی هنر تئاتر و مسئولین آن گفت: یکی از دلایلی که منجر به عدم وجود جریان پژوهشی آن هم در حوزه تئاتر شده، اهمیت نداشتن پژوهش در تولید آثار و رویدادهای فرهنگی هنری تئاتر است. چرا که ضرورت پژوهش در این عرصه احساس نمی‌شود. ضرورتی که هنرمند و یا نهاد و تشکلی را وادار به فعالیت در این حوزه کند. با اینکه متولیانی هم در حوزه پژوهش داریم، اما آنچنان که باید عمل نمی‌کنند. این ضعف به عدم توانایی متولیان پژوهش مربوط نمی‌شود. بلکه به دلیل بی توجهی به آن است. متاسفانه در اکثر تولیدات هنری و یا برپایی رویدادهای فرهنگی هنری نگاه مقطعی و دوره‌ای می‌شود. به این ترتیب یک هنرمند تنها به پایان یکسال فعالیت هنری خود نگاه و متولی این موضوع هم تنها نگاه دوره‌ای و مقطعی به هنر و رویدادهای آن دارد.
وی افزود: کار پژوهشی به زمان و تامین نیازهای اجرایی آن احتیاج دارد. نگاه دوره‌ای یکساله، دو ساله و یا سه ساله نمی‌تواند نتایج ارزشمندی را به ما ارائه دهد. به عنوان مثال هنرمندی به نام «یان کات» نتایج یک عمر زندگی پژوهشی خود را در دو یا سه جلد کتاب ارائه می‌دهد. البته باید اشاره کنم که این هنرمند به عنوان یک پژوهشگر بدون یاری تشکیلاتی به این کار اقدام می‌کند. متاسفانه این امر هم از سوی هنرمندان ما که توانایی پژوهش را دارند و هم از سوی مسئولان مربوطه نادیده گرفته می‌شود. این مشکل حتی از سوی اهالی دانشگاهی نیز دیده می‌شود. اساتید دانشگاهی ما نیز نگاهی دوره‌ای محدود به فعالیت‌های علمی خود دارند. متاسفانه اساتید دانشگاهی ترجیح می‌دهند بیشتر به داوری جشنواره‌ها و فعالیت‌های اجرایی زود بازده بپردازند تا اینکه فعالیت‌های بلندمدت را مورد توجه قرار دهند. این در حالی است که در تمام دنیا یکی از وظایف اصلی و بسیار مهم یک استاد دانشگاه تولید علم است. ما در حوزه تولید علم کمترین تلاش را از سوی دانشگاه‌ها داریم. این بخشی از مشکلات است که به هنرمند و پژوهشگران مربوط می‌شود و نیازمند حمایت نیست. چرا که این موارد به باید‌های یک استاد دانشگاه مربوط می‌شود و جزئی از وظایف آن است.
نصیری در ادامه اساتید دانشگاهی را خطاب قرار داد و گفت: یکی از وظایف اصلی مدرسین تئاتر تولید علم است. با توجه به تعداد دانشگاه‌های هنری امروز ما و تعداد اساتید دانشگاهی، هنوز فقدان جریان علمی هنری در دانشگاه‌ها برطرف نشده است. در حالی که دانشگاه باید متولی اصلی و پیش‌گام جریان پژوهشی و تولید علم در هنر باشد. اساتید باید تحلیل و موضع خود را در مورد مسائل روز تئاتر به شیوه علمی ارائه دهند. هنگامی که به بررسی سوابق این اساتید می‌پردازیم، بیشتر مواقع تنها دو مقاله پژوهشی معتبر از جانب وی طی یک یا دو دهه فعالیت دانشگاهی در مقام استاد را مییابیم. این در حالی است که یک استاد دانشگاه باید سالانه حداقل شش مقاله پژوهشی را تهیه و ارائه کند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات پژوهش تئاتر در ایران نبود اطلاعات کافی و یا عدم دسترسی مناسب به آن است. به عنوان مثال سالانه در کشور ما جشنواره‌های بسیاری برگزار می‌شود. اما هیچ‌کدام از آن‌ها اطلاعات لازم برای کار پژوهشی روی برگزاری همین جشنواره‌ها را نیز فراهم نمیسازند. به عنوان مثال جشنواره تئاتر دفاع مقدس که سال‌هاست برگزار می‌شود اطلاعات کافی را نمی‌تواند امروزه در اختیار یک پژوهشگر تئاتر قرار دهد. چون اصلا نگاه پژوهشی به این حوزه نداشته و نخواهد داشت. متاسفانه هدف از برگزاری جشنواره‌هایی همچون تئاتر دفاع مقدس تنها برای ارائه آماری که «ما برگزار کردیم» دارد. امروزه سخن از جذب مخاطب آن هم در تئاتر دفاع مقدس زیاد است. شخصی از صاحبان سخن در هنر تئاتر کشور حرف از افزایش مخاطبان تئاتر دفاع مقدس می‌زند و شخص دیگر حرف از کم شدن و عدم موفقیت در جذب مخاطب می‌زند. این در حالی است که ما اصلا آمار درست و دقیقی از سوی متولی برگزاری این جشنواره نداریم. در چه دوره‌ای از برگزاری این جشنواره‌ها آمارگیری و روان‌شناسی مخاطب انجام شده است؟ کدام گروه اجرایی مسئولیت چنین کاری را بر عهده داشته؟ نبود چنین اطلاعاتی خودش یکی از عوامل جلوگیری از پژوهش در تئاتر است. تمامی این موارد مربوط به نبود نگاه پژوهشی به هنر تئاتر است.
نصیری در پایان گفت: پژوهش در تئاتر کشور ما آنچنان که باید جدی گرفته نشده است. نمی‌توانیم تنها به فصلنامه تخصصی تئاتر و سمینارهای مناسبتی جشنواره‌ها بسنده کنیم. این موضوع باید از سوی تمامی ارگان‌های مربوطه و هنرمندان تئاتر جدی گرفته شود. زیرا آینده تئاتر کشور ما را همین پژوهش‌ها خواهند ساخت.