به یاد استاد محمدکریم پیرنیا
دکتر سیاوش قندی
در هشتم شهریور ماه سال جاری(1377)، استاد بزرگ معماری ایران، هنرشناس و محقق نامیِ معاصر استاد محمدکریم پیرنیا پس از مدت‌ها بیماری درگذشت. این استاد جلیل‌القدر، در سال 1299 در شهر یزد دیده به جهان گشود. پس از تکمیل تحصیلات ابتدایی و متوسطه، در سال 1318، در دانشکده هنرهای زیبا در رشته معماری پذیرفته شد. وی از همان آغاز تحصیلات به دلیل علاقه شدید به آثار هنری و معماری این سرزمین برای تدوین و تنظیم این اطلاعات و نجاتِ بخشی از گنجینة نفیس هنر این مرز و بوم، از مدفون شدن در تاریخ، تحقیقات وسیعی را در این رشته آغاز کرد که قریب به پنجاه سال به طول انجامید.
کتاب سبک شناسی معماری ایرانی تالیف دکتر محمد کریم پیرنیا
وی در طول سال‌های متمادی، بر حفظ و مرمت و بازیافت میراث فرهنگی و اصیل ایران کوشش کرد. در این راستا، مرمت صدها بنا و ساختمان قدیمی و هم‌چنین ساخت تعدادی مدرسه با هزینه‌های کم را می‌توان برشمرد.
تحقیقات عمدة استاد پیرنیا در سازمان حفاظت آثار باستانی سابق که مدتی مسئولیت امور فنی آن را نیز برعهده داشت به انجام رسید. این استاد ارجمند مقالات زیادی در مجلات مختلف علمی و فرهنگی درباره مباحث گوناگون معماری ایران به رشته تحریر درآورد که همواره مرجعی برای پژوهش‌گران و دانشجویان محسوب شده است. در سال‌های اخیر، دو کتاب با نام‌های شیوه‌های معماری ایران و معماری اسلامی ایران که قسمت‌هایی از تحقیقات و دروس دانشگاهی استاد پیرنیا را در بر دارد به همت یکی از شاگردان او منتشر گردید. هم‌چنین کتاب دیگر او، راه و رباط به همراه مرحوم کرامت‌الله افسر به رشته تحریر در‌آمده است. وی در طول تدریس دانشگاهی در کنفرانس‌ها و سخنرانی‌های متعددی در دانشگاه‌ها و مؤسسات فرهنگی ـ هنری کشور شرکت کرد و همواره در مصاحبه‌های مطبوعاتی و تلویزیونی، در اطلاع‌رسانی به علاقمندان و دانش‌پژوهان، کوشش به عمل آورد. علاوه بر آن، استاد پیرنیا با ادبیات، نقاشی و موسیقی ایرانی نیز آشنا بود و بدان‌ها عشق می‌ورزید.
کتاب شیوه های معماری ایرانی تالیف دکتر محمد کریم پیرنیا
از نکته سنجی‌های استاد پیرنیا توجه به همبستگی و ارتباط معماری اصیل ایرانی با ردیف‌های موسیقی این کشور است. در این رابطه استاد در سخنان خود همیشه طراحیِ میدان «نقش جهان» را مثال می‌آورد و در این‌باره می‌گفت:
«از سردرِ بازار قیصریه که وارد میدان می‌شوید، اگر با موسیقی ایرانی آشنا باشید، احساس می‌کنید که دستگاه شور را برای شما زمزمه می‌کنند. اول طاقنماهای موزون را می‌بینید و این درآمدهای شور است که در چند پرده نزدیک به هم، نواخته می‌شوند. آرام آرام پیش می‌رویم تا ناگهان به عالی قاپو می‌رسیم که همان شهناز است. بعد به زیر افکن و فرود می‌آید و باز می‌رسیم به مسجد امام که همان گوشه اوج است. سپس مسجد شیخ لطف‌الله که گوشه سلمک را تداعی می‌کند، تا دوباره می‌رسیم به سردر بازار قیصریه ... »
با توجه به خدمات ارزشمند این استاد فرزانه در زمینه تحقیق و تدریس، بنابه درخواست گروه معماری دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران و تصویب وزارت فرهنگ و آموزش عالی، در تاریخ 19/9/73، دکترای افتخاری به وی اعطا گردید. استاد پیرنیا، عاشق راستین فرهنگ و هنر ایرانی و تشنه دانستن بود که یک دم از پژوهش و آموزش نمی‌آسود. یادش گرامی و همتش سرلوحة همه دانش‌پژوهان باد.
