هنر مقاومت، شکلی از اعتراض به ناملایمات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است

محمد صابر شیخ رضایی، هنرمند گرافیست در گفت و گو با سایت مرکز تجسمی حوزه هنری با ارائه تعاریفی از هنر مقاومت گفت: شاید یکی از ساده‌ترین تعاریفی که بتوان از هنر مقاومت ارائه داد این است که بگوییم؛ روایت و توصیف قهرمانانه و حماسی از افکار و مجاهدت‌ها و  تلاش‌ها و دستاوردهای همه مقاومان این سرزمین در برابر زورگویی و استعمار و سلطه بیگانگان به زبان هنر است که با وقوع انقلاب اسلامی ایران و سالهای دفاع مقدس در ایران هویتی نو در عالم هنر یافت؛ چه بسا که در تاریخ ایران نمونه‌های درخشانی از مقاومت‌های ملی وجود دارد که هنرمندان در رثای آنها آثار فروانی تولید کرده‌اند.

او ادامه داد: اما اگر بخواهیم تعریفی با رویکردی وسیع‌تر و فرا مرزی از هنر مقاومت ارائه دهیم می‌توان گفت، هنر مقاومت، پرداختن به  هر آنچیزی است که در راستای حفظ کرامت انسان و ستاندن دادِ مظلوم از ظالم و عدم پذیرش سلطه اتفاق می‌افتد. در واقع، از نظر لغوی و لفظی در برگردان انگلیسی دو معادل معنایی قابل اشاره است؛ یکی عبارت resistance با ترجمه مقاومت و دفاع و دیگری resilience به معنای انعطاف پذیری در مقابل ناملایمات و سختی‌ها؛ که هر دو با اشتراکات عملی سبب حیات امت‌های مسلمان و ملت‌های غیر مسلمان در برابر زیاده خواهی و ظالمان است.

به گفته شیخ رضایی، هنر مقاومت در تعریف جهانی شکلی از اعتراض به ناملایمات سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی است که در همه قاره ها و مخصوصا کشورهایی که انقلاب‌های جدی رو تجربه کردند بیشتر به چشم می خورد چراکه با عزم عمومی ملت‌ها گره خورده‌است. ولی در کل، این هنر محدودیت‌های تاریخی، قومیتی، ملیتی و نژادی و حتی آیینی و عقیدتی را نمی پذیرد، مظلوم در هر جا از جهان و هر نقطه‌ای از تاریخ، مظلوم است و پرداختن به آن ارزشمند خواهد بود.

این هنرمند با اشاره به آنکه هنر مقاومت به شکلی هنر ضد استکباری هم محسوب می شود اظهار کرد: هنرمقاومت، سیاست های غیرانسانی جهانِ لیبرال را در تعامل با انسان ها در هر نقطه ای از جهان را محکوم می کند همچنانکه ظلم و تبعیض و نژادپرستی را در هر نقطه ای از جهان محکوم می کند. از این رو هنر مقاومت بخش قابل توجهی از آثار هنری جهان معاصر را تشکیل داده‌است و در شاخه های مختلف هنری بروز و ظهور داشته و غیر قابل چشم پوشی است.

او معتقد است: هنر مقاومت یا در توصیف، حالِ ستم دیدگان و نمایش بخش تاریک و حیطه غم و اندوه وقایع به قصد همدردی می کوشد و یا در ارائه راهی برای برون رفت از تلخکامی ها و تاباندن نور امید به دلهای آنان و انتظار روزهای روشن است .تفاوت فقط در نوع و زاویه نگاه هاست. ولی همه آثار در یک نکته اشتراک دارند و آن اینکه انسان و انسانیت باید برقرار بماند و ظلم پایدار نیست.

شیخ رضایی در ادامه این گفت و گو به آثاری که در حوزه هنر مقاومت خلق کرده‌است اشاره کرد و یاد آور شد: در شاخه هنر مقاومت در هر دو بعدی که ذکر شد، برای وجه تاریک و ابراز همدردی و چه بخش روشن و امیدبخش و زندگی بخش و حماسی آثاری خلق کرده‌ام. پوسترهایی در ارتباط با مظلومیت ملت ایران در دوران جنگ تحمیلی حزب بعث عراق به همراه کل دنیا! علیه ایران و پیامدهای این جنگ بین آسیب دیدگان و جانبازان و مقاومت های ایرانیان در برابر زورگویی های آمریکا در سال های پس از جنگ، همچنین آثار فراوانی برای ستم دیدگان در فلسطین، افغانستان، لبنان، عراق، سوریه، بحرین، یمن، میانمار و حتی ایالات متحده آمریکا و...

او در پاسخ به این سوال که هنرمندان چگونه و تحت چه شرایطی به هنر مقاومت می پردازند گفت: هنرمندان یا در شرایط وقوع حوادث و فجایع و جنایت ها به سر می برند یا پس از وقوع آنها و پیامدهاشان حضور دارند. قطعا وظیفه هنرمندان در هر دو مرحله مهم و اثر بخش است. در اولی، نیازهای لحظه ای و آنی و موثر مورد توجه است و  در دومی زبان روایت گری و تحلیل و جلوگیری از وقوع مشابهات اهمیت پیدا می‌کند. بر اساس رهنمود روشن انسانی از مولای متقیان امام علی علیه السلام از وصیت‏هاى آن حضرت به حسن و حسین علیهما السّلام :"دشمن ستمگر و یار ستمدیده باشید" درواقع می‌توان گفت، این دفاع هنرمندانه نیز تمام نشدنی است.‌

این هنرمند با اعتقاد به آنکه در بحث هنر مقاومت و مخاطب، توجه به چند نکته ضروری است اظهار کرد: اقدام و واکنش در زمان موثر که توجه عمومی و عمده مخاطبان معطوف یک واقعه است، قطعاً مخاطب پذیرش تعقلی و عاطفی بیشتری دارد. واکنش هنرمندانه باید با زبان تصویری بین المللی و جهان فهم باشد و از برخوردهای سطحی و قشری دوری کرد. ولی اگر موضوعی صرفا مخاطب داخلی دارد باید از نشانه های تصویری آشنا برای اون جغرافیا و فرهنگ استفاده کرد.

او ادامه داد: برای مثال طراحی پوستر برای شهدای ارامنه در جنگ تحمیلی با طراحی پوستر برای شهدای عشایر، زیبایی شناسی و مؤلفه های تصویری بومی متفاوتی نیاز دارد. ولی در کل آثار هنری شاخه هنر مقاومت که به نوعی با این تفاسیری که ذکر شد سیطره وسیعی داره} باید با توجه به اصل انسانیت و فارغ از مرزها و نژادها و طبقات اجتماعی و ادیان و رسومات و ... خلق شده باشد.