هنر حماسه عرفانی، درآمدی بر پوسترهای دفاع مقدس (بخش دوم)
با سقوط حکومت پهلوی و ظهور انقلاب اسلامی و در پی آن جنگ تـحمیلی هـشت ساله، بسیاری از هنرمندان جوان آثار بدیعی را در عرصه های مختلف هنری به وجود آوردند. شرایطی که سبب شد هنرمندان براساس عناصر هـنر ایـرانی و فضای معنوی همسو با فرهنگ اسلامی، شاکله ی هنر انقلاب اسلامی را پی ریزی کنند.
هنرهای تجسمی دوره ی انـقلاب اسلامی در ابـتدای امر، به خودی خود و به طور مستقل به وجـود نـیامده است. مقایسه و بـررسی آثار هنری، نشان می دهد که در بسیاری از موارد عناصر و الگـوهای کـهن (سنّتی) در آثار هنری این دوره حضور جدی دارد. از طرفی هم با روشی گزینشی و حفظ ویژگی های هنری ضرورت تـوجه به هـنر مدرن که در فرهنگ و هنر معاصر رسـوخ کـرده، نادیده گرفته نـشد. در ایـن آثـار نه آن شیفتگی بیش از حد نسبت به مـیراث گـذشته ی خود و نه نگاهی متعصبانه به هنر مدرن دیده می شود. هنرمند با شناخت میراث هنری خویش، به هـنر غـرب از منظر فرهنگ و سنت خود و در چارچوب میراث گذشته نـگاه می کند. هنرمند با این گزینش سـعی در بـازسازی و به روز کردن میراث کهن خـویش دارد. بـه عبارتی هنرمند، آموزه های هنری معاصر خود را با انطباق بر ارزش ها و سنت های کهن، تعدیل می کند. هنرمندان انقلاب اسـلامی بـا انتخاب این روش، یک تجربه نو را در آثـار خود آزمـودند و جـایگاه ویژه ای را در هنرهای تـجسمی، به خـصوص گرافیک معاصر به خود اختصاص داد.
در طـول جـنگ تحمیلی هشت ساله،شرایطی به وجود آمد که بسیاری از هنرمندان جوان آثار بدیعی در ارتباط با حماسه ی دفـاع مقدس در عـرصه های مختلف هنری شامل هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، سینما و... بـه وجـود آورند. این شـرایط سـبب شـد که هنرمندان براساس عناصر هـنر ایرانی و فضای معنوی همسو با فرهنگ اسلامی، شاکله ی هنر انقلاب اسلامی و هنر دفاع مقدس را پی نهند.
هنر دفاع مقدس را بایستی یکی از دوره های درخـشان فرهنگ و هنر در تاریخ انقلاب اسلامی ایران دانـست. هنرمندان ایـن دوره بـا برداشتی مـاهرانه از مـبانی هنر کهن ایرانی- اسلامی و مـنطبق بـا شرایط و امکانات روز، یا به عرصه وجود نهادند.
استفاده از نقش‌های تجریدی به عنوان بخشی از الفبای هنری هستند که جهانیان را به فرهنگ و هـویت خـویش ارجـاع می دهند. این نگاه هم‌چنان به عنوان یک روش، جایگاهی ویـژه در هـنرهای تـجسمی به خـصوص گـرافیک دفـاع مقدس به خود اختصاص داده است.
شاید بتوان گفت اتفاق مهم در هنر دفاع مقدس، استفاده و به خدمت قرار گرفتن عناصر هنر ایرانی با برداشتی مدرن برای بیان تصویری مفاهیم دفاع مـقدس بود. به طور مثال حضور عناصر نگارگری در پوسترها شاهد این ادعا است.در این پوستر «عروج» حضور نقش درخت سرو، هاله نور و رویان همگی بر گرفته از عناصر نقاشی ایرانی با مفهوم نمادین نویی منطبق با مبادی هنر گرافیک ارائه مـی دهد. این شیوه در پوستر «مقاومت» اثر هنرمند زنده یاد ابوالفضل عالی جایگاه ویژه‌ای پیدا نمود. در پوستر «خرمشهر» حضور نقش درخت به شیوه سنتی همراه با شکوفه و حاشیه زرافشان آن، مفهوم نمادین نویی منطبق با مبادی هنر گرافیک ارائه می دهد. هرچند برای بسیاری از کارشناسان هنر، استفاده از عـناصر هـنر ایرانی در کنار شیوه های نوین روز، غیر قابل اجتناب بود، ولی استفاده و به خدمت گرفتن عناصر نگارگری در پوسترها شاهد این ادعا است.
با نگاه به پوسترهای دفاع مقدس در می یابیم کـه «نمادگرایی» نیز بـه عنوان یک روش، جایگاه والایی را بـه خـود اختصاص داده است. بنابراین به کارگیری مفاهیم نمادین از دیگر شاخصه های پوسترهای دفاع مقدس می باشد. در پوستر «نیلوفر نور» با استفاده از گل نیلوفر، به بیان نمادین رشد معنوی و عرفانی رزمندگان اشاره دارد کـه چـگونه یک شبه ره صد ساله را در مـی نوردیده و زمـین را رها نموده تا نظاره گر افق ملکوتی باشد. در پوستر «جمال آفتاب». هنرمند نمود جمال باطنی رزمنده را به صورت انعکاس خورشید در آب نقش کرده است. در پوستر «بهشت زهرا» اثر هنرمند زنده یاد، ابوالفضل عالی، صورت نمادین شهدا بر فراز آسمان ملکوتی بهشت زهـرا تـجلی پیدا کرده اند.
در پایان یاد آوری می شود پوسترهای دفاع مقدس فقط رنگ و شکل نیستند. هنرمندان با شناخت و برداشتی گزینشی از هنر روز و با بهره گیری از شاخصه های هنر ایرانی از قبیل تجرید، ایجاز، زیباشناسی، نمادگرایی و... توانستند بسیاری از مفاهیم معنوی و حماسه ها را در قالب آثـار هـنری ارائه نمایند. در پوسـترهای حماسه ی دفاع مقدس ارزش های معنوی با صورتی نمادین در قالب نقش و رنگ تجلی پیدا می کند.
