1401 کمدی نداریم
به گزارش روابط عمومی حوزه هنری شجری‌کهن پس از اکران و در ابتدای نقد فیلم دینامیت این نکته را یادآور شد که هر فیلمی را باید باتوجه به اهدافش نقد کرد. او دینامیت را یک کمدی دانست که برای سرگرم کردن و خنداندن مخاطب سعی کرده است از همه عناصر در دسترس استفاده کند و در این کار هم موفق بوده، هرچند ایراداتی هم دارد.
مسعود اطیابی نیز در ادامه اظهار کرد کمدی ساختن را در این برحه زمانی که مردم در تنگنا قرار دارند و در برابر شرایط مقاومت می‌کند، وظیفه انقلابی خود می‌داند و گفت: به عنوان هنرمند بخشی از مسئولیت بر گردن ماست که خنده را بر لبان مردمی بیاوریم که مقاومت و آسیب‌های جدی ناشی از مقاومت را تحمل می‌کنند. من اگر بخواهم انقلابی باشم یک بخشی از وظیفه‌ام این است که اثرگذار باشم در شکست دشمن برای دیدن اخم ما. هر لبخندی که از شما در هرجایی باشد، اخم به چهره دشمن می‌نشیند. سرگرم کردن مردم از این منظر وظیفه دولت، حکومت و تمام اقشار موثر است. سینما هم یکی از این بخش‌هاست و باید فعالیت کند.
این کارگردان دینامیت را تنها فیلمی برای سرگرم کردن نداست و عنوان کرد که علاوه بر سرگرمی، فیلم محتوای غنی هم داشته است و ادامه داد: سانسو از غنای محتوای دینامیت کم کرد. امام خمینی(ره) در وصیت خود گفت مواظب باشید انقلاب به دست نااهلان نیفتد. واقعیت این است که درون شوراهای نظارتی ما در جاهای مختلف، از فرهنگ تا اقتصاد و کشاورزی و...، دشمن نفوذ کرده است. دینامیت فراتر از سرگرمی حرف داشت اما 27 دقیقه سانسور توسط منافق و به اصرار منافق در این فیلم صورت گرفت تا از محتوا خالی شود. البته محتوا به اندازه‌ای دارد که دوستان من مراقبت‌هایی در رفتارهای اجتماعی خودشان داشته باشند. اما آنجا که فیلم می‌خواست حرفی قرآنی را مطرح کند، حذف شد، روحانی طراز ما در این فیلم حذف شد، نقش مهدی فقیه کاملا حذف شد، سکانس پایانی و افتتاحیه فیلم حذف شد و همه توسط منافق و نمی‌گویم منافقین.
او تصریح کرد: در سینما درد ما زیاد است. فریاد می‌زنیم مواظب منافقینی که با چهره انقلابی می‌آیند، باشید. روحانیت مراقب خودش باشد، این لباس مقدس است پس هرکسی نباید تن کند و کارهایی کند که چهره روحانی خدشه‌دار شود، مانند کارهایی که فیلم برخی‌هایشان در فضاهای مجازی می‌چرخد و پربیینده می‌شود. می‌خواستیم اینها را بگوییم اما جلویش را گرفتند. بارها و بارها از دولت جدید تقاضا کردم که لااقل 5 سکانس حذف شده را ببینید اما هنوز ندیدند.
شجری‌کهن در ادامه نشست، فیلم دینامیت را تنها در قالب یک کمدی سرگرم کننده قابل توجیه است و گفت: ما نمی‌توانیم تصور کنیم 5 سکانس حذف شده یا آن 27 دقیقه کوتاه شده چه بوده‌اند و اگر بودند چه می‌شد. آنچه بر پرده می‌بینیم مسائل اجتماعی و دوگانگی‌های کنونی و شکاف عمیقی است که بین طبقات مختلف جامعه وجود دارد؛ نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از نظر فرهنگ و سبک زندگی اما فیلم صورت ساده شده این موارد را تصویر می‌کند و از هر دو طرف نمونه‌ها خیلی افراطی هستند.
این منتقد سینما افزود: البته این روش تمهدیدی است برای روایت؛ شکل ساده شده موضوعات را پیش چشم مخاطب قرار دهیم و بتوانیم قصه‌سازی کنیم و لازم نباشد مدام کدگذاری کنیم وقت فیلم گرفته شود. اما به نظرم در چارچوب یک کمدی سرگرم کننده پرفروشی قرار دارد که مردم به خاطر موارد مختلفی آن را می بینند؛ از جمله آب و رنگی که دارد، خط قرمزهایی که از آن عبور شده است و تصویرهای ممنوعه‌ای که نمایش داده می‌شود، موسیقی‌ای که در گوش ما می‌کوبد و باند صوتی بسیار کار شده فیلم که پر از افکت‌هایی دقیق است و... . مخاطب برای این موارد فیلم را می‌بیند و برای این پرفروش می‌شود و نه مباحثی که مطرح می‌کند. مباحثی که تنها شکل ساده شده موضوعات پیچیده‌ای است که در سطح جامه داریم.
شجری‌کهن در ادامه درباره شخصیت‌های فیلم دینامیت گفت: طبیعی است که وقتی کسی که اصلا دین و ایمان ندارد با کسی که مستحبات را هم رعایت می‌کند هم‌جوار می‌شود یا باید دعوا کنند یا راهی میانه پیدا کنند یا شبیه هم شوند. فیلم پیشنهاد خاصی نمی‌دهد و تنها این دوگانگی را نشان می‌دهند. آقای اطیابی فیلم کمدی ساختن را در قالب جنگ تن به تن با دشمن تصویر کردند و من خیلی تخصص ندارم که بدانم چطور می‌توان این کار را کرد. تنها به‌عنوان منتقد آنچه را بر پرده می‌بینم، از نظر ساختار بررسی می‌کنم و از این منظر تا جایی که خیلی موضوع را جدی نکنیم فیلم قابل قبول است. اما اگر بخواهیم مباحث را جدی کنیم ایرادهای بنیادی به آن وارد است که فکر می‌کنم جزو اهداف فیلم هم نیست. لااقل در این شکل. تا آن 27 دقیقه سانسور شده، اضافه شود و در نسخه شبکه خانگی ببنیم چه می‌گوید.
مسعود اطیابی با تاکید بر این نکته که نباید برای فیلم‌ساز انگیزه ورود مخاطب به سینما اهمیت داشته باشد و تنها این مهم است که بعد از بیرون رفتن چه احساسی دارد، گفت: با دیدن فیلمی مانند دینامت، فارغ از اینکه مخاطب برای محتوا آمده یا نه، شاداب به خانه می‌رود و با خانواده برای ساعتی سرگرم شده است. البته اینطور هم نیست که از فیلم محتوایی نگیرد. با کسانی که مخاطب این فیلم بودند، فیلم را تماشا کردم و تاثیرش هم را هم دیدم. بسیار آموزنده بود. بسیاری از طلاب را دیدم که فهمیدند با مردم چطور برخورد کنند. یکی‌شان به من گفت این فیلم مخاطبش ما بودیم و گرفتیم پیام را و در رفتارمان باید تجدیدنظر کنیم.
این کارگردان سینما همچنین از گمانه‌زنی‌هایی گفت که قبل از اکران فیلم برخی داشتند و اظهار تاسف کرد و افزود: به من می‌گفتند نیروهای حزب‌الهی که این فیلم را ببیند بهشان برمی‌خورد. امروز من شما را دیدم و از شما مومن‌تر سراغ ندارم و شما با این فیلم خندیدید. گفتند حزب‌الهی‌ها تو را می‌زنند و سینما را آتش می‌زنند. اما شما برخوردی با من نکردید. گفتم امکان ندارد شما یا مومنین را نشناختید یا برخورد با آنها نداشتید یا به دروغ می‌گویید که به نظرم هر سه مورد است؛ یا نشناختند یا ندیدند یا از قول شما به دروغ حرف می‌زنند.
اطیابی با تاکید بر اینکه سینمای ایران نیازمند فیلم کمدی است، گفت: سال 1401 فیلم کمدی برای سینماها نداریم. 200-300 فیلم منتظر اکران است و تنها 2 فیلم کمدی پرفروش دارد. دیگر قصد نداشتم کمدی بسازم چون خیلی سخت است و آدم را پیر می‌کند و از ساختنش منزجر می‌شوی. هربار فیلم کمدی ساختم قسم خوردم دیگر کمدی کار نکنم اما هربار می‌بینم که نیاز است. اگر همکاری پیدا شود دوست دارم دوباره فیلم حماسی دفاع مقدسی بسازم، حماسی مقاومت و اجتماعی و پلیسی بسازم. روح حماسی جامعه انقلابی را بسازم. اگر نتوانم وظیفه‌ام این است که شما را بخندانم و سعی می‌کنم با خنداندن کارم را انجام دهم.
شجری‌کهن در ادامه نشست در توضیح الگوی تکراری ساخت فیلم کمدی در ایران گفت: کمدی در ایران متکی به چند الگوی ثابت و تکرارشونده است. یا تحت تاثیر طنز کلامی و الگوهای تلویزیونی است و با شرکت بازیگرانی که به طنازی شهره هستند، تازگی شاخ‌های اینستاگرامی هم بهشان اضافه شده است یا عبور از خط قرمز و هجو مفاهیم جدی. از این چندالگو خارج نیست و برای همین پرفروش‌ترین کمدی سال‌های گذشته آنهایی هستند که جسورانه‌تر با خط قرمزها برخورد کردند و پا گذاشتند روی نقطه‌هایی که دیگر کمدی‌سازان به آنها نزدیک نشدند. چیزهایی را تصویر کردند که برای جامعه تازگی داشته‌اند یا دل عده‌ای خنک می‌شد چون با توجه به عواقبش نمی‌توانستند در کانسپت جدی بیان کنند.
او ادامه داد: کمدی در طول 16 سال گذشته عموما از یک منبع ارتزاق کرده است؛ خط قرمز. از مارمولک تا چارچنگولی می‌بینیم با مفاهیمی بازی می‌کنند که حساس است. بقیه برمی‌گردد به آب و رنگ و شکل اجرا و بازیگرها و... کمدی به آن مفهوم کلاسیک و جدی در ایران نداریم. نه اسلپ‌استیک، نه کمدی موقعیت و... طنز جدی نداریم. طنزی که بتوان درباره ساختار و اصولش جدی صحبت کرد؛ فیلمی ظریف و جذاب و خوبی که کمتر از آن بهره‌مندیم.
شجری‌کهن اکران البته فیلم‌های پرفروش را برای بهبود حال سیما پس از دوران پاندمی مفید دانست و گفت: با توجه به فضایی که من می‌بینم، چه در شبکه‌خانگی و چه تلویزیون و سینما، خوب است در ادامه کمدی‌هایی داشته باشیم که بتوانند از این تنها دریچه باز فیلم تجاری ساختن در این کشور استفاده کنند و دوباره مخاطب را جذب کنند که فضاهای گرم‌تری ایجاد شود. فراموش نکنیم در 20 ماهی که تحت تاثیر کرونا بود ما عملا سینما را از دست داده بودیم و در حالت نیمه تعطیل بود. اگر اکران چند فیلم نبود که فیلم‌های جدی هم داشتند، معلوم نبود که سینما به این سرعت بتواند به آستانه فیلم فجر برگردد، به یک وضعیت شبه‌نرمال و از کما در آمدن در یک گردنه تاریخی. بعدها محققان این را باخوانی خواهند کرد که چه اتفاقی می‌افتاد اگر به جای این چند فیلم ترکیب دیگری بود شاید این نتیجه حاصل نمی‌شد و به تبع آن جشنواره هم نداشتیم.
او همچنین درباره تاثیرات سانسور در چشم‌انداز سینمای ایران هشدار داد: وضعیت ممیزی و سخت‌گیری‌هایی که الان وجود دارد، اینکه شوخی و اشاره‌های اجتماعی تحمل نمی‌شود و می‌خواهند به‌سرعت در نطفه همه چیز را یکدست کنند، چشم‌انداز یکی دو سال یکی آینده را پرچالش می‌کند. امیدوارم فیلم‌هایی داشته باشیم که فارغ از ارزش‌های تکنیکی و محتوایی و اجرایی، مردم بتوانند 90 دقیقه در سالن تحملش کنند، درهای سینما باز باشد و از اساس سینمایی وجود داشته باشد که بعد من و شما بیاییم درباره محتوا و تکنیک صحبت کنیم.
لازم به ذکر است حاضران در سالن اطیابی را برای نمایش چهره‌هایی افراطی از مذهبی‌ها نقد کردند. نمایش چهره‌هایی اغراق شده از مذهبی‌ها و در مقابل عدم اغراق در چهره جبهه مقابل، ترویج استفاده از مواد مخدر، استفاده از موزیک خواننده‌های غیرمجاز از جمله نقدهای مخاطبان بود که برخی به تندی بیان شد.
نویسنده و گزارشگر: لیلی باقری، دفتر طنز حوزه هنری
