پژوهشی در نگارگری تا خوانشی معاصر از اندی وارهول

به گزارش روابط عمومی مرکز تجسمی حوزه هنری به نقل از هنر آنلاین، نشست خبری دو نمایشگاه جدید موزه هنرهای معاصر تهران سه‌شنبه ۱۱ خردادماه با حضور هادی مظفری مدیر کل هنرهای تجسمی، احسان آقایی رئیس موزه هنرهای‌ معاصر تهران، شهریار حاتمی کیوریتور نمایشگاه «نهان‌ بر عیان» (مهندسی تصویر در نقاشی ایرانی) و امیر راد کیوریتور نمایشگاه «پرسونا» (مرور آثار اندی وارهول از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران) در محل موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست هادی مظفری درباره اقدامات در حال انجام در موزه هنرهای معاصر گفت: نورپردازی مجسمه‌های موزه آغاز شده است و ظرف یک ماه آینده با اتمام نورپردازی، درهای باغ مجسمه به روی عموم مردم باز خواهد شد و بخش دیگری از آثار موزه در معرض دید علاقه‌مندان هنر که همیشه مشتاق دیدن آن‌ها بودند قرار می‌گیرد. این کار با حمایت سازمان زیباسازی شهر تهران انجام می‌شود و بر اساس مصوبه هیئت‌مدیره سازمان زیباسازی، ساختمان موزه نیز در دستور کار نورپردازی قرار گرفته است و با این اتفاق موزه به صورت نگینی در شب‌های تهران می‌درخشد.

 او با بیان اینکه برنامه یک‌ساله موزه تنظیم شده است و تا پایان سال ۱۴۰۰ هفت نمایشگاه در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار می‌شود گفت: پیش از این هر سه ماه یک نمایشگاه در مورد برگزار می‌شد و تعداد نمایشگاه‌ها در طول سال از چهار نمایشگاه تجاوز نمی‌کرد، اما با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته سالانه بین ۷ تا 8 نمایشگاه برگزار خواهیم کرد.

مظفری ادامه داد: تا پایان تابستان کانون‌های موسیقی معاصر، نیومدیا، معماری و شهر، سینما و کانون دیزاین فعالیت خود را آغاز می‌کنند. علاوه بر این همان‌طور که وعده داده بودیم مراحل آماده‌سازی چاپ ۶ جلد کتاب نفیس موزه در حال انجام است و چاپ دو کتاب به اتمام رسیده و سایر کتاب‌ها زیر چاپ هستند. قصد داریم در مردادماه این کتاب‌ها را رونمایی ‌کنیم.

پس از آن احسان آقایی با بیان اینکه از این پس موزه در ادوار مختلف میزبان دو نمایشگاه هم‌زمان خواهد بود گفت: یکی از این نمایشگاه‌ها به بخشی از گنجینه موزه اختصاص خواهد داشت و دیگری یک نمایشگاه پژوهشی است. دو نمایشگاهی که به زودی آغاز به کار خواهند کرد زمان افتتاح متفاوتی خواهند داشت و به‌این‌ترتیب نمایشگاه نهان بر عیان روز ۱۸ خرداد و نمایشگاه پرسونا روز ۲۵ خرداد افتتاح می‌شود.

در ادامه شهریار حاتمی کیوریتور نمایشگاه نهان بر عیان گفت: این نمایشگاه حاصل یک پروژه پژوهشی است که از سال ۹۶ کار روی آن را آغاز کرده‌ام و به پیوند علم و هنر در سده‌های ۸ تا ۱۱ هجری و به صورت تخصصی در زمینه نگارگری می‌پردازد.

حاتمی ادامه داد: این نمایشگاه به صورت تخصصی بر روی هندسه تصویر کار می‌کند و هدف از این پژوهش آن بود که بدانیم هندسه دانان ایرانی چه کسانی بودند و نگارگران در آن زمان از چه علمی در کارهای خود استفاده می‌کردند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد دستور زبان مشترکی در همه هنرهای ایران از نگارگری، قالیبافی، معماری و... وجود دارد که همگی ریشه در هندسه دارند.

او با بیان اینکه در این نمایشگاه ابتدا با تاریخ تصویری ۳۰۰ ساله نقاشی ایران مواجه می‌شویم گفت: اولین کتابی که در این نمایشگاه بررسی می‌شود کتاب جامع التواریخ رشیدی است که ابتدای قرن 8 هجری در ربع رشیدی تصویر شد. این نقطه آغاز پروژه ماست و تا شاهنامه شاه‌عباسی در ابتدای قرن یازده هجری پیش می‌رود. در بخش‌های مختلف این نمایشگاه لایه‌های متفاوت از این پژوهش در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد و معرفی ریاضی‌دانان و هندسه دانان ایرانی، ابزار کار آن‌ها، رابطه هندسه درون تصویر، حضور گره در نقاشی ایران، آنالیز رنگی و... از جمله مسائلی است که در بخش‌های مختلف نمایشگاه ارائه می‌شود.

پس از آن امیر راد درباره نمایشگاه پرسونا گفت: برای نمایش بخشی از گنجینه موزه تصمیم گرفتیم مجموعه‌ای از آثار اندی وارهول را بررسی کنیم. این نخستین بار است که همه کارهای وارهول که در موزه هنرهای معاصر موجود هستند در کنار هم و مستقل از سایر آثار گنجینه به نمایش درمی‌آیند. به عنوان کیوریتور پیشنهاد من این بود که وقتی قرار است آثار وارهول به تنهایی به نمایش درآید بهتر است خوانش دیگری از این مجموعه آثار برای مخاطبان ایجاد کنیم.

او با اشاره به نام نمایشگاه گفت: مفهوم کلی پرسونا تصویری است که ما در موقعیت‌های گوناگون از خودمان ارائه می‌دهیم و به معرفی خود می‌پردازیم. مانند ماسک و نقابی که بر چهره داریم. ایده خوانش آثار وارهول نیز چنین است که این آثار تکثیر پرسوناهای مختلف وارهول هستند و با خوانش دیگری از این آثار می‌توانیم به حقیقت او پی ببریم. این خوانش کمک می‌کند لایه‌هایی که به طور معمول از وارهول می‌شناسیم را کنار بگذاریم و به تصویر درست‌تر و شناخت بهتری از هنرمند و آثارش برسیم.

حاتمی در پاسخ به سوالی در این باره که چرا باید رویداد پژوهشی با موضوع نگارگری در موزه هنرهای معاصر برگزار شود گفت: یکی از فعالیت‌های اصلی موزه‌ها فعالیت پژوهشی است و نمی‌توان گفت چون اینجا موزه هنرهای معاصر است نمی‌توان کار غیر معاصر در آن نمایش داد. ضمن اینکه در کشور ما هیچ مکان مناسب دیگری برای ارائه این پروژه وجود  ندارد. درعین‌حال با توجه به اینکه در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران شاهنامه شاه‌طهماسبی نگهداری می‌شود ما در این پروژه توانستیم برگ‌هایی از این شاهنامه را که تابه‌حال نمایش داده نشده بودند و در ارتباط با این پژوهش هستند به نمایش بگذاریم.

حاتمی افزود: هدف این پژوهش معرفی علومی است که هنرمندان گذشته ما با آن در ارتباط بودند اما به‌مرورزمان استفاده از آن‌ها در هنر ایران بسیار کمرنگ شده است و آگاهی عمومی از آنچه ما اسمش را نگارگری می‌گذاریم بسیار پایین است. هنر ایران در یک دوره ۳۰۰ ساله به شکوفایی رسید و پس از آن که تحت تاثیر غرب قرار گرفت نوع نگاه هنرمندان به تصویر نیز تغییر کرد. امروزه حتی اگر هنرمندی برداشتی از هنر کهن ایران داشته باشد صرفاً برداشتی سطحی است زیرا از ریشه‌ها و اصول آن نقاشی اطلاعی ندارد. این نمایشگاه می‌تواند به هنرمندان امروز کمک کند شناخت بهتری از ریشه‌های هنر ایران داشته باشند.

پس از آن احسان آقایی نیز در این زمینه گفت:  ما باید خوانشی از هنر گذشته داشته باشیم تا بتوانیم به هنر مدرن و معاصر برسیم، اما در ایران ورود ما به مدرنیسم با شناخت نبود. هنر کهن ما را همیشه غربی‌ها به ما معرفی کرده‌اند و در نتیجه ما نتوانستیم خوانش درستی از آن داشته باشیم که بتوانیم در هنر امروز خود از آن استفاده کنیم. کنار گذاشتن هنر کهن باعث شده است ما با هنر معاصری مواجه باشیم که هیچ ریشه‌ای در تاریخ ما ندارد و این اتفاق در هنر هیچ کجای دنیا دیده نمی‌شود.

آقایی ادامه داد: در ایران هنوز بسیاری از مردم با هنر معاصر ارتباط ندارند زیرا اتصالی میان این هنر با گذشته و فرهنگ ما وجود ندارد. حتی گرته‌برداری‌هایی که هنرمندان معاصر از هنر گذشته کرده‌اند همراه با غلط‌هایی است که از سوی غربی به ما ارائه شده است. وقتی هیچ نهادی در کشور ما وجود ندارد که چنین فعالیت پژوهشی انجام دهد، موزه هنرهای معاصر به عنوان یک نهاد پژوهش محور باید این غلط‌ها را اصلاح کند تا هنرجویان و هنرمندان بتوانند با سابقه هنری کشور آشنایی پیدا کنند و آن را در هنر معاصر استفاده کنند.

امیر راد نیز درباره این موضوع گفت: اگرچه نام این موزه، هنرهای معاصر است اما آثاری که در گنجینه موزه وجود دارد کارهای مدرنیستی است و در زمان فعلی دیگر آثار معاصر نیستند. حال ما قصد داریم از کارهای مدرنیستی یک خوانش معاصر انجام دهیم. در نمایشگاه نهان بر عیان نیز همین اتفاق می‌افتد و از یک امر کلاسیک یک خوانش معاصر ارائه می‌شود. این کاری است که در رویدادهای پژوهشی موزه‌های بزرگ دنیا انجام می‌شود و آن‌ها به خوانش های معاصر از دوره‌های مختلف هنری می‌پردازند.

او درباره جایگاه کیوریتوری و نوع فعالیتی که در نمایشگاه پرسونا انجام شده است گفت: کیوریتور به طور مشخص ایده‌ای دارد که می‌خواهد آن را به دیگران منتقل کند و به واسطه آثار هنری که در اختیارش هست می‌تواند این کار را انجام دهد. یکی از ابزارهای کیوریتور در موزه‌ها ایجاد فضا است، یعنی تبدیل کردن یک مکان به فضایی برای انتقال ایده. این کار می‌تواند با استیتمنت ها، نحوه چینش آثار و... انجام شود. یکی از کارهای رایج در تمام موزه‌های سراسر جهان این است که یک خوانش جدید از مجموعه آثار یک هنرمند قدیمی اتفاق می‌افتد. بنابراین قرار نیست که در این نمایشگاه‌ها اثر جدیدی ارائه شود بلکه چگونگی چینش آثار در کنار هم و پیشنهاد برای نحوه خوانش این مجموعه، نگاهی است که کیوریتور ارائه می‌دهد.

راد افزود: در این نمایشگاه ۷ اثر از وارهول به نمایش درمی‌آید که البته بعضی از آن‌ها پورتفولیو و خود شامل چند اثر هستند. کتاب پژوهشی این نمایشگاه نیز حاوی جستارهایی است که توسط گروه نویسندگان به سرپرستی آیدا مرادی آهنی، نوشته شده‌اند.

 در ادامه مظفری گفت: برای هر دو نمایشگاه کتاب‌های پژوهشی نیز منتشر می‌شود و محمدرضا اصلانی، فرح اصولی و شهریار حاتمی شورای هنری نمایشگاه نهان بر عیان هستند.

او درباره  مرمت موزه نیز گفت: موزه‌ها موجودی زنده هستند و عقیده دارم کار مرمت موزه هیچ‌وقت تمام نمی‌شود، بنابراین همیشه باید کارهای لازم برای ایجاد شرایط بهتر در موزه را انجام داد. یکی از وظایف دفتر طرح‌های عمرانی وزارت ارشاد در سال ۱۴۰۰ این است که سیستم اطفای حریق موزه را تغییر داده و سیستم‌های جدید و به روز را نصب کند.